Kos & die Koei in die stort

Avinash het my weer genooi vir ete by sy ouers. Ek wou eers nie instem om te gaan nie, maar omdat hy die vorige dag ’n groot Kokosneutkrap gevang het, het hy gese sy ma sal dit spesiaal vir my voorberei dat ek haar heerlike krapkerriegereg kan proe. Wel het ek gedink, ek het niks om te verloor nie want ek het nou al Ema se krapgereg geeet, en dalk is hierdie lekkerder of dalk hoe dit gaargemaak moet word.
Ons het die tog oor die eiland aangepak en het dit gly-gly gegaan omdat dit die vorige nag gereen het en die paadjie maar nat en glyerig is. Sy ouers was opgewonde om my weer te sien en het sy ma sommer dadelik vir my gese sy gaan spesiaal vir my die krapgereg maak, maar dat sy ook ‘Songe’ kerrie vir my gemaak het. Songe is ‘n groot bosduif wat hulle in ‘n wip vang en dan gaarmaak. Maar daar is na my mening ook nie veel vleis aan die bosduif nie, veral as jy nie soos hulle alles afsuig en selfs die bene kou nie.

Ek het heelwat foto’s van sy ma en sussie geneem waar hulle in die kombuis werksaam was. Elke keer as ek met die kamera fokus na iets, dan kom die sussie nader geloop om ook in die foto te wees. Ek het later maar ‘n hele klomp van haar geneem net sodat sy tevrede kan wees en ek rustig op my eie aangaan en foto’s neem sonder mense daarin.

Soos gewoonlik het ek die meeste opskepbakke met kos voor my gehad. Alles is aan die kant geplaas waar ek sou sit terwyl hulle elkeen ‘n klein bakkie met kos voor hulle het. Maar vandag is ek gevra om ‘n gebed te doen voor ons sou eet. Ek was helemal uit die veld geslaan maar het my gebed in Engels gedoen en ook die Hemelse Vader gevra om die huis te seen en in al hul behoeftes te voorsien. Almal het amen gese en weggeval om te eet, terwyl sussie weer eens langs my kom staan met die handwaaier om al die vliee van my weg te hou. Kort-kort vra iemand : ‘Nice, you like it?’ of : ‘Nice, have some more,’ terwyl my bord nog vol kos is. Sodra dit lyk of iets in my bord klaar geeet is, dan word die volgende bak voor my gesit om nog in te skep.

Na ete is ek en Masi, die broer van Avinash, na sy groentetuin teen die hange van die heuwel. Hy lyk vandag heel skaflik en kon ek nie glo dis dieselfde persoon wat ek paar dae gelede gesien het nie. Selfs ek het gedink ek sal graag met hom wil gesels en beter leer ken, maar sy ma is bekommerd dat ek niks sal verstaan wat Masi se nie, omdat hy nie Engels magtig is nie. Sy het gese hy wil my sy tuin gaan wys maar dat hy nie met my Engels kan praat nie. Ek het gese dis geen probleem nie, ek praat sommer vingertaal. Hy het vooraan gestap en my al die Sjinese kool gewys wat verlep in die son staan, daarna die komkommers, die tamatieplante en die Kasawa. Hy het iets probeer vra in Engels en ek het maar ja gese. Toe wys hy my ek moet hom volg. Hoer op teen die bult is ons, onderdeur struike en bo-oor stompe, tot by sy volgende tuin. Ek was uitasem toe ek daar aankom en moes maar maak of ek opgewonde is oor sy tuin terwyl ek hyg na my asem. Shame, hy het ook nie iets anders as tuinmaak en visvang wat hom besig hou nie. Volgens wat ek van ander verneem het, het hy 4 jaar in die tronk spandeer vir huisbraak hier op ons plantasie, en daarom dat hy nerens heen gaan nie. Nie dat daar enigsins iets op die eiland aangaan of waarheen hy kan gaan nie, maar hy is meer as tevrede om op die grond te le, of iewers te sit en in die vertes te staar, of sommer net ‘n deuntjie te neurie.

Nadat ek nog so rukkie daar gekuier het, het die ander kuiergaste gese hulle is gereed om te vertrek en sou my en Avinash sommer gaan aflaai en terselfde tyd hul kinders oplaai wat op dieselfde plek sou wag. Ons het gegroet en is die stywe bult op na Nabavatu.

Skaars het ons in die village aangekom toe Ema my die nuus meedeel dat ‘n koei gedurende die dag in hul stort ingebars het om uit die wasbak water te drink. Die koei was egter te groot vir die deur en het die raamwerk beskadig, en het die wasbak in skerwe geval nadat sy uit dit wou drink. Die water het egter soos ‘n fontein by die pyp uitgespuit en moes Noko vinnig plan maak om dit te stop. Ai, die arme mense, want reeds is die klein badkamertjie sonder ‘n dak, en nou nog dit ook.

　

13 September 2010

Gedurende die nag het ek wakker geword van geraas in die kombuis. Ek het versigitg opgestaan en my flitslig aangeskakel om ondersoek te gaan instel. In een van die muisvalle het ek die gemene tietdief gesien wat ‘n paar nagte tevore die tietiebottel se speen gesteel het. 

Aah, jou klein bliksempie het ek gedink, nou sal ons sien hoe jy hier gaan loskom. Maar terwyl ek met die flitslig in die kombuis loop, vang die kant van my oog ‘n groot skaduwee! Daar teen die muur sit die allergrootste spinnekop wat vir my omtrent na dieselfde grootte lyk as die muis! Ek kan nie dink dat ek nog ooit so groot spinnekop gesien het nie en het dadelik kamer toe gestap en my deur toegemaak en in die bed gaan klim.

Ek skryf op Facebook die volgende : Last night I managed to catch the 'teet thieve' in a glue trap. With my torch I looked up to the ceiling to see a spider bigger than that mouse! OMG, I went straight to my bedroom and locked my door!

Elrina Pretorius : whahahahah ... wens ek kan n vlieg teen jou kamermuur wees, ‘n brommer sal ook werk. Dit is skreeu snaaks !

Erika Horn : I would have died!

Nicola De Gouveia : I think you are just doing some bad advertising here so that we don't all descend on you for a visit - what's with the rats and spiders! ;D

Lizbè de Bruyn : Hoe lekker laat jy my nou giggel!

　 Na ek vanoggend almal se pligte aan elkeen verduidelik het, het ek in my hart ervaar dat dinge nie wel is nie. Maar niemand wou my sê wat fout is nie. Almal is weg na hul onderskeie werksplekke. Die middag na werk is ek egter na Misa en Maria om uit te vind wat aan die gang is. En toe kom die hele sak patats na vore.

Misa junior was ongelukkig dat ek nie ook vir Avinash gesê het om kokosneute aan te dra nie, maar dat ek hom ‘n ligter taak aangebied het om te doen. Volgens Misa senior moet die sterk jong manne saam werk en dieselfde taak verrig.

Maar net vanoggend het ek Misa junior en Torovi gevind waar hulle wegkruip agter ‘n skuiling. Volgens junior het hulle net gou tee kom drink by die huis en sal vinnig wees en hul pligte vervat waarop ek geantwoord het dat dit nie regverdig is teenoor die ander werkende personeel nie. Min het ek geweet dat hulle niks sou doen vir die dag nie en by Misa senior en Maria sou sit en kuier onder die bome.

Senior het aan my verduidelik dat hulle almal besluit het om maar liewer te gaan aangesien hulle nie met Noko en Ema oor die weg kan kom nie. En dit het ek van dag een af ervaar aangesien hulle twee groepe Fijiane is waarvan Noko van Indiese afkoms is. En dis ‘n jarelange stryd in Fiji en ‘n baie teerpunt in hul geskiedenis. Die Indiers is baie hardwerkend en het meeste van hulle hul eie besighede, maar mag hulle geen land besit nie, terwyl die ander groep inheemse Fijiane is wat lui is en nie veel wil doen nie maar op die regering staatmaak vir hulp, en terselfde tyd ook al die regte van die land geniet.

In my hart was ek bly dat hulle wou weggaan en het nie veel gedoen om hulle te wil keer nie. Hulle almal is lui en gee altyd voor hulle het baie kokosneute bymekaar gemaak terwyl dit nooit die geval is nie. Elke keer as hulle aan my ‘n getal gee van hoeveel neute hulle bymekaar gemaak het, het Aviniash aan my kom se dat dit nie so is nie. Hy is goed met sy skattings en kan gou se hoeveel neute daar in ‘n hoop is.

Ek het gese hulle moet daaroor slaap en my in die oggend se wat hulle besluit het. Maar in my hart het ek geweet dat hulle reeds 3 weke tevore hul besluit gemaak het om weg te gaan. Dit is die tyd toe ek hier op die plantasie aangekom het en al hul pligte oorgeneem het wat hulle so geregtelik aan hulself toegeeien het. En daardie pligte bring hul nou nie meer die inkomste in waaraan hul gewoond geraak het nie en wat hulle op ‘n onregverdige en oneerlike wyse bekom het nie.

Ek skryf op Facebook die volgende : And you thought YOU had problems??? Half of my staff resigned!!!

Frances Harber : NO!!!!! What happened? Do I have a job???? Should I pack my suitcase????? xx

Ekke ‎@ Frances - Anytime!!! There’s always a job for you here, but this time I need people who could carry coconuts in a bag on their shoulders. I cannot see you doing that - lol

Ernest Philipus Viviers : Hoekom? Het hulle ander werk gekry op n ander eiland???? Sal jy nou alles moet doen?

Ekke ‎@ Ernest - Nee, die twee groepe hier kom nie oor die weg nie. So die spul wat lui is, is die klomp wat nou waai. Maar dit laat ons met 'n probleem want nuwes moet nou in hul plek aangestel word en die moet kom vir onderhoude en EK moet dit doen

Blêrrie muise!

12/9/2010


Ek is baie vroeg op om te kyk wat in die kombuis gebeur het deur die nag. Agge nee! Nie dit nie! Dadelik is ek op my selfoon om aanlyn te gaan en op Facebook die nuutste gebeure aan almal te vertel voordat ek weer terug in die bed klim :

I am so upset this morning! The bloody mice stole the teet of Skapie's feeding bottle and now I have to wait till Wednesday afternoon for the plane to arrive before I can get another one! (That’s to say IF we can get a passenger who is willing to bring it from Suva)

Dis Sondag vandag en is ek traag om uit die bed te klim. Maar omdat Ema my genooi het vir ontbyt by hulle, wou ek ook nie te lank draai nie. Sy het die allerheerlikste brood gebak wat ek beslis vir nagereg kan eet. Ek was maar beskeie en het net een snytjie brood geneem om te eet en wou my later teen die kop klap omdat ek nie meer gevat het nie. Nadat ek klaar geeet het, het ek met Noko gepraat oor Josephine wat so by die huis sit en niks doen nie. Ek wou weet hoekom hy haar nie terug skooltoe stuur nie aangesien sy ‘n pragtige jong meisie is wat slim is en dit ook ver in die lewe kan maak. Haar begeerte is om ‘n lugwaardin te word, maar omdat sy deur ‘n ouer man seksueel misbruik is van die ouderdom 13 jaar, het hy haar uit die skool gehaal. Ek het verduidelik dat sy net die beste verdien en dat hy daaraan moet dink anders gaan sy op die ou einde ook maar net hier op die plantasie opeindig en blare optel soos haar ma. Hy het aandagtig gesit en luister en het Ema aan my gese dat hy dit wel sal doen mits ek hulle help om die skoolgeld te betaal. Ek het ingestem daartoe mits dit nie te duur is nie. Hulle was so bly daaroor en sommer dadelik gese dat sy eerder na Suva moet gaan waar sy klas by die Internasionale Skool kan bywoon. Wel, ek het gese ek sal kyk wat ek kan doen, maar ek hoop nie ek het hier ’n perd van ’n ander kleur opgesaal nie aangesien ek hulle nie ook in die steek wil laat nie.

Later het ek weer afgestap na die village om middagete by hulle te kon geniet, en terselfde tyd ook die dominee wat elke tweede week kom diens hou hier in die village, te ontmoet. Ema het behoorlik haarself ook hierdie Sondag oortref met die heerlike Fijiaanse geregte waaraan ek nou stadigaan begin gewoond raak.

Ek het Ema bedank vir die heerlike kos, almal gegroet en weer terug huistoe gestap terwyl die mans in die komunesaal op die grond gaan le het om te rus. Ek kon nie wag om tuis te kom sodat ek almal se kommentaar kon lees op die oggend se muurskrywe nie :

Ernest : Ag nee...die muise is erg! Borsvoed vir skapie!

Anton Jooste : I would have thought it was too big for them - what will they use it for - a submarine?

Anne Sutton : I think you should adopt these mice!!

Virginie Dago : Wow! You really are at the end of the world!

Nicola Butler : oh dear, poor Skapie. What have you improvised with to feed her? I think you secretly like your little mice lol xx

Ekke : ‎@Anton - I think they will use it as a parachute to get away from me.....! Why would they need a teet? But it is nowhere to be found and I think they must have taken it upstairs. (The only place I have not checked yet)

Ekke : ‎@Nicola - they keep me on my toes! One saw me last night but made such a quick turn around you won't believe. But I don't know who got the biggest fright - lol..... For Skapie we now catch a sheep and let her drink on the mother.

Lizbè de Bruyn : Tjarra, weet jy hoe lekker lag ek nou? Ek sien al hoe het jy gegil en rond getrippel toe jy daardie muis sien, en ja, ek wonder wie het die grootste geskrik. En dan kan ek al hoor, hoe jy begin giggel het toe jou hart uiteindelik weer begin klop het!! Jis ek dink ons sou lekker pret kon hê!!

Sonia Pretorius : Sjoe, jy het omtrent opwinding in jou lewe. Geniet dit! En ai tog, skapie moet tog nou niks oorkom nie, die verdomde muise is peste. Gee vir hulle(muise) iets in wat hulle verewig weg van julle sal hou want so kan dit nie aangaan nie. Net nou eet hulle jou klere en als en hoe lank gaan jy dan moet wag vir ietsie om aan te trek. LOL. Sterkte, ek bid vir jou en alles wat mooi is vir jou.

Ekke : And today I heard the passenger who was willing to take it with his luggage did not board the plane. So now I will have to wait for another week because there is only one plane every Wednesday to this island.

271 trappe of die see?

11/9/2010


Elke Vrydag na werk word Priscilla met die bootjie gaan haal in Mavana waar sy skoolgaan. Dan word sy weer elke Sondagmiddag terug geneem vir die volgende week se skool. Soms wanneer die weer ongunstig is of die see te rof, dan bly sy tuis en mis baie van haar skoolwerk. Nie dat dit ‘n snaaksigheid hier is nie omdat dit ook met ander kinders gebeur van naburige eilande.

Vandag is egter Saterdag en is sy nie gaan haal nie weens die ongure weer van die vorige nag. Ek het gewik en weeg of ek ook moet saam, maar sien nie kans vir die golwe in daardie klein bootjie nie, veral omdat hulle eers in die aand terug sal wees van Mavana. Ek het egter my lysie met benodighede aan Noko gegee om namens my te koop. Ook het ek aan hom ekstra geld gegee sodat hy voorraad vir die winkel kan koop omdat meeste van hul daaglikse gebruiks items klaar is. Ek het heelwat meer bestel en aangesien dit swaar is vir hom en Avinash is om alleen te dra, het ek vir hulle gese om te bel sodra hulle onder in die hawetjie is sodat ons almal kan afkom om te help dra.

Later het ek myself verwens dat ek die versoek gerig het aangesien ek met heelwat voorraad in die hand, die 271 trappe na bo moes trotseer. Dit het my aan my weermag dae laat dink aangesien ons ook swaar goed moes dra wanneer die korporaal ons gedril het. En vandag meer so aangesien ek my hare omtrent poenskop gesny het en ek meer na ‘n bandiet lyk.

Tuis lees ek gou almal se kommentaar op Facebook :

Tania Van Der Merwe : Ai man, is daar nie 'n helikopter nie ;-)

Gary Beauchamp : Shark infested waters maybe...lol Good luck ...look after yourself

Anton Jooste : You'll have to learn to skipper a boat...Then you can decide when it's safe to go.
By the way, an island manager without a boat...About the same as a prison warden without his keys... ;)

Ekke ‎@ Anton - the locals are only allowed to go either on a Friday afternoon after work, or Saturday morning. So if the sea is calm- a big bonus- but if not, just too bad. It is the boss's orders. That is why they face ALL elements because they have no choice. At the moment I am listening to the wind and all I know is I will have to start praying if I want to go with - lol

Tania Van Der Merwe : jy moet lekke naweek hê en veilig ry in daai bootjie môre - dink aan jou

Elmo Erasmus : eerder jy as ek, sterkte... ek sal maar moreoggend net swoeg en sweet by die Virgin Aktive!

Ekke : Ek het vanoggend opgestaan met n blink idee. Ek gaan hulle eerder die geld gee asook my lysie van kruideniersware dan koop hulle dit vir my. Sodra hulle dan uit Mavana vertrek moet hul maar bel. Dan loop ek af onder toe en help hulle dra aan die bokse. Sjoe, ek sien eerder kans vir die 271 trappe na bo as die see. (Dis hoogwater en die wind waai erg en daar is reenwolke so in die verte te bespeur) Goeie idee? Ek dink ook so! Hahaha

Anton Jooste : boer maak 'n plan, well done!!!

Ernest Philipus Viviers : Hoe ver is dit met die boot na Mavana? Doen online shopping op die internet liewer...haha! Klink of die storms maar erg is daar by jou?

Ekke : ‎@ Ernest - dis sowat 20 minute per boot as jy met Avinas alias Jody Shecktor ry. Dan moet dit laagwater wees anders neem dit nog langer omdat daar groot golwe is. Hahaha vir online shopping. Dit sal seker eers 2 maande na bestelling hier aankom. Glo my, hier is net die nodigste te koop. Niks fancy of luuks nie. Een rak in die winkel met bittermin te bied! Suigstokkies is enigste lekkergoed te koop!!! John het darem n slab chocolates gestuur anderdag. (Hy moes my wall gelees het dat my Smarties op is, maar moes hy iemand kry op die lughawe in Suva wat diekant toe gekom het om dit vir my saam te stuur.

Die werkers het gevra dat ek tog asseblief vir hulle op my laptop al die foto’s kan wys, en so tussendeur die Kava wat weer eens deur Para voorberei is, het hulle elke foto aandagtig bekyk en soms bespreek. Selfs van die video items was vir hulle te wonderlik en het Josephine en Priscilla naby my gesit om seker te maak ek mis nie iets nie en wys alles aan hulle. Ag siestog, ook maar uitgehonger vir bietjie ander vermaak. Na die fotosessie het Ema aan my vis aangebied wat in coconut olie gaargemaak is, asook kasawa wat vir my nie lekker is nie en wat soms vir my voel of dit net dwars in my krop bly sit.

Ek skryf weer eens op Facebook die volgende : Had a 'fun' evening out in the village. Showed them photos, video clips and played some music, all on my laptop. Drank Kava with the men and had fried fish with Kasawa for supper.

Ernest Philipus Viviers : Wat is kava en kashawa? Dit klink volksvreemd vir my!

Ekke : Kava is n tradisionele drank wat soos modderwater lyk en proe. Kasawa is n knol wat hulle eet maar wat na my mening so droog is dat jy amper daaraan verstik. Ek sal die moontlikhede moet ondersoek om 'iets' daarvan te maak.

Anna-Marie Daubney : Haha, ek rapporteer jou Fijian experience Dinsdag weer en dit gaan oor Kava en Kasawa, lollipop / seepetende muise, Skapie en eilandhopping / shopping. Wat mis ek?

Muise

10/9/2010


Op Facebook skryf ek die volgende : ‘These mice have a sweet tooth as well. They stole my lollypops but left one! But I managed to catch one little bastard last night!

Die vorige nagte het die muise my so uit die slaap gehou met hul lawaaiery en ook van my badseep opgevreet. So ek was heel in my skik om een te kon vang. Die kommentaar op Facebook het my laat lag :

Frances Harber : Sjoe, you are brave! I would have handed him the last lollypop and run away shrieking!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! xxxx

Elrina Pretorius : So n stoute muis!!! Het julle muskiete ook wat pla?

Ernest Viviers : Jy hom dood gemaak?

Elrina Pretorius : trap op sy kop dan is hy dood! .... braai hom en sit dit voor vir aandete vir daai eilandbewoners .... se dis ingevoerde vleis vanaf SA!! Hulle is kapawel en eet ALS op ..... hahaha , ek gaan my in stukkies lag !!

Isabelle Lefevre : Ha, ha, ha .....They are not that bad, they left you one ! They could have taken them all !!! That reminds me of our Christmas Holiday in Durban !!! Bloody rats......

Lizbè de Bruyn : Klink my jy het lekker fun, soos gewoonlik. Ek sien al hoe giggel jy oor die petalje!!

Anton Jooste : Neem aan dit beteken jy't nou 2 pets: n skaap en n muis? ;)

Ekke : Nee, net die skapie. Ek is nie een vir muise nie. Die goed gee my die krieps! Hulle maak my in die nagte wakker met hul gespelery, en as ek nie keer nie, is die goed in my kamer ook. Soos die akkedis wat onder my kopkussing slaap! Glo my, ek het al hoog gespring - lol

Erika Horn : What an interesting life.

Later die aand skryf ek op my Facebook muur : Please pray for me! Tomorrow morning I have to go to Mavana once again to buy food supplies for the shop. Oh God, help me, for the sea is so rough due to the winds of the past 8 days and the ongoing rains.
Ja, dit reen nou al 8 dae aaneen en sal dit nog vir ‘n paar dae so aanhou aangesien dit algemeen is hier in Fiji en die aanbreek van die sikloonseisoen aantoon.

　

Kat & Muis

8/9/2010


Vanoggend sit ek en kyk hoe ‘Pussy’ met iets in die gras speel terwyl ek my oggendtee hier aan huis van Ema geniet. Niemand anders dink dis snaaks nie en maak net elke keer aanmerkings as ek lag van pure plesier. Vir hulle is dit ongehoord dat iemand soveel aandag aan engie dier kan skenk en vind dit vreemd dat ek elke dag die kat en die hond streel en met hulle speel voordat ek my tee drink. Para is gewoonlik die een wat aanmerkings maak aangesien hy altyd die een is wat die kat teen die kop klap dat sy daar trek. Vele maal het ek so jammer gevoel vir die kat wat so hardhandig behandel word aangesien sy die fynste ou stemmetjie het wat ek nog aan ’n kat gehoor het. Ja, wat sal ek net nie wou gee my lieflingkatte by my te kon  nie.

Toe almal weg is na hul onderkeie werk, het ek nader gestap om te kyk waarmee die kat speel. Sy het ‘n veldmuis gevang om mee te speel en het hom elke keer bespring as hy wou weghardloop, of sommer net in die lug gegooi vir die plesier. Dit was te kostelik om na die spelery te staan en kyk maar ongelukkig moes ek aangaan met my werk.

Ja, die lewe

7/9/2010


Ek het probeer om die lammetjie by die ander skape in die kraal te sit en op die muur geklim om na die petalje te kyk. Almal het net aan haar kom ruik en verder gestap, terwyl sy onophoudend bler. Selfs die ander skaapmoeders het nie eens aandag gegee aan die ou dingetjie nie. In my hart het ek haar innig jammer gekry en het daar soveel gedagtes deur my kop begin maal. Ek het op die kraalmuur gestaan en kyk na die hele ‘verhaal‘ wat voor my afspeel, en aan my eie lewe gedink wat soms  dieselfde lyk. Soms roep ek ook uit na hulp terwyl my Hemelse Vader van bo kyk, heel bewus van wat om my aangaan, maar in Sy hart ook ’n deurnis het wanneer Hy so na my kyk. Mense om my sien my nood raak, maar almal staan net en kyk sonder om my te help en om my toestand te verlig. Trane het in my oe opgewel en het ek my Hemelse Vader se stem diep in my hart hoor spreek. Maar soos die Bybel ook se: Die Vader ken sy kudde, en sy kudde ken Sy stem, net soos hierdie skapie ook my stem leer ken het en my as haar ma aangeneem het. (Johannes 10:3-5)

Misa het later die oggend ‘n ander skaap gevang wie se lammetjie ook deur die varke opgevreet is en haar na die village gebring sodat die ou dingetjie kon drink. Dit sal ons maar elke dag moet doen aangesien die skapie lam is in beide agterbeentjies en haar met moeite met die voorbeentjies vorentoe trek. Indien sy genoeg melk kry, sal sy sterker word en sal die beentjies ook reg kan funksioneer.

Vadersdag in Fiji

5/9/2010


Wat ‘n gedoente om vir die ou skapie melk te gee. Ek het geen tietiebottel nie en weet ook nie hoe om vir haar melk in te kry nie, behalwe om ‘n plastieksak te neem en in die een hoek van die sak ‘n gaatjie te maak sodat die melk daaruit kan loop en sy aan die punt kan suig. Dit het nie helemal so lekker gewerk nie, maar het sy darem melk kon  wat ek vir haar aangemaak het.

Vandag is egter Vadersdag hier in Fiji. Dit word op verskillende tye gehou afhangende van waar jy woon. Die naweek is dit die eilande van die Lau groep se beurt, maar komende naweek sal dit op die hoofeiland gevier word. Avinash nooi my egter weer om middagete by sy ouers te gaan geniet en stem ek heelhartig in, afgesien van die feit dat ek weet dat ek nie altyd weet wat ek eet en hoe higienies dit voorberei is nie.

Daar is twee maniere om van Nabavatu na Adavaci (spreek dit uit as Andavathi) te gaan. Een, om die boot te neem en dan regs-om die eiland te vaar (gewoonlik as dit hoogwater is), of, om links deur die vlakwater na die oorkant te loop wanneer dit laagwater is. Die gety is egter besig om in te kom, en het Avinash die Kayak gekry sodat ek daarop kan sit en hy dit deur die water trek na die oorkant. Hy is altyd daarop gesteld dat ek nie sal nat word nie, of dat ek enige ongerief sal verduur nie.

Aan huis van sy ouers het ek weer eens my plek op die vloer ingeneem om te sit. Dadelik is ek tee aangebied en het Avinash se ma ook aan my ‘n tradisionele koekie gebring om te eet wat vir my meer na my ma se plaatkoekies geproe het. Daarby ook kerrievis. Die vis word egter met grate en ander ‘afval’ gekook en word die vleis van die bene en grate afgesuig. Jojo verduidelik dat die vis in die modderwaters voorkom en met ’n skerp voorwerp gesteek word wanneer hulle dit vang. Sy ma het intussen roti gebring om te eet asook die allerkleinste, en stroopsoet piesankies.

Ons gesels maar oor ditjies en datjies, net om ‘n gesprek te kan voer. Hulle kennis van dit wat buite die grense van hierdie eiland aangaan, is maar uitsters min en kan ek daarom dus nie ‘n opbouende gesprek voer met enige een van hulle nie. Ook moet ek stadig en verduidelikend praat sodat die boodskap reg oorgedra word en daar geen misverstande sal wees nie. Avinash se ouma is vir my te dierbaar en het sy aan my vertel dat sy by haar ouer seun, wat in Michigan in Amerika woon, vir sowat 15 jaar gebly het. Sy het nie van die koue winters gehou nie en het besluit om eerder terug te kom na Fiji.

Net voor ete het ek gevra of ek nie ‘n ent kan gaan stap op die strand nie. Avinash het saam met my geloop tot waar ons nie meer verder kon gaan nie. Daar het ek in ‘n baie groot boom wat op die strand oorleun, gaan sit en so deur die blare na die mooie natuurskoon gekyk terwyl Avinash iewers rondgestap het. Die water was ongelooflik mooi en het elke paar meter ‘n ander kleur na vore gebring.

Terug aan huis van die Khumar’s, het ek dadelik gaan aansit om my middagete te geniet. Meeste van die kosbakke is weer eens voor my neergesit terwyl hulle elkeen ‘n klein bakkie met kos voor hulle het. Maar soos gewoonlik eet ek nie veel nie en is op vandag se spyskaart: Gebraaide vis met ’n deeglagie om, viskoppe in ’n kerriesous, dalo (‘n knolplant) roti en ‘n heerlike tamatie en uiesalsa.

Daar is ook die keer vir my ‘n kospakkie ingesit wat ek moes huistoe neem.

Dit was hoogwater en het Masi, die broer van Avinash, ons met sy bootjie na Nabavatu gebring.

Ag, my Skapie

4 Sep.


Vanoggend vroeg is ons weer na Mavana. Noko is egter die stuurman en is hy meer bewus van die golwe om dit teen ‘n skuinste te tref, as Avinash wat sommer net jaag om by die eindpunt te kom. Maar die see is ook vanoggend heelwat stiller en was dit ‘n plesier om te kon ry met Noko se klein bootjie. Ons moes egter sowat 500 meter van die wal af anker gooi en kant toe loop aangesien dit laagwater was en ons nie nader kon vaar nie.

Aan huis van Ema se broer gesels ons tog te lekker en wou hy alles en nog wat uitvind oor my en waarom ek na Fiji gekom het. Ek is so paar van die plekke hier in Mavana gewys en het ons ook verby Afrikaner blommetjies geloop. Ek het gevra wat hulle die blommetjie noem aangesien ons dieselfde in Suid Afrika het. Ema se broer het ‘n oomblik gehuiwer en toe gese : ‘Monkey fish!’

Op my Facebook skryf ek dat ek wonder wat ons aartvaders daarvan sal sê?

Later het ek in die plaaslike winkeltjie ‘n paar goedjies aangekoop om terug te vat na Nabavatu, onder andere ‘n paar stokou KitKat’s wat ek wel hier kon vind. Ek was so bly oor dit en het ten duurste hul hele voorraad opgekoop. Oppad terug in die bootjie het ek aan die ander elkeen ‘n Kitkat gegee om te eet, maar Para het nie van die soet gedoente gehou nie en dit vir iemand anders gegee om te eet.

Terug in Nabavatu se hawetjie het ons heelwat gehad om van daar na die village te dra, en soos gewoonlik het Avinash die meeste maar ook die swaarste bokse lag-lag met die 271 trappe na bo gedra. Waar hy die krag vir so iets kry, is vir my steeds duister aangesien hy skraal gebou is en nie lyk of hy so sterk kan wees nie. 

Ema het intussen koffie voorberei, maar het dit na flou skottelgoedwater geproe aangesien hulle hul koffie uiters flou drink en die water so te sê net verkleur. Omdat hulle almal armoedig is en nie duur items kan beskostig nie, is dit einlik maar net die idee wat tel, of om te sê: ek het koffie gedrink, al het dit na flou water geproe en gelyk.

So word hul aanmaakkoeldrank ook gedrink. Die idee is om die water net te verkleur en dan verder te versoet met suiker.

Die aand het ek gou die kommentaar gelees oor die Afrikaner blommetjie. 

My niggie Helena Gouws skryf : ‘nou help hul reg en kak hul bietjie uit. Jy’s mos nie skaam vir erfenis nie!

Skapie huil egter die hele nag want die wind waai vreeslik buite en is dit koel. Om nie weer ‘n slapelose nag te moet trotseer nie, het ek ‘n kartondoos geneem en die skapie binne-in geplaas en langs my bed neergesit om te slaap. Maar ek het ook nie veel slaap kon inky nie want ek moes my hand in die kartondoos hou sodat die Skapie my kon ruik en sodoende rustiger wees. Elke keer as ek omdraai en my hand uit die kartondoos neem, dan blêr die ou dingetjie met haar fyn ou stemmetjie en moet ek maar weer my hand op haar plaas sodat sy rustig kan wees.

Ek het aan ‘n naam gedink om aan haar te gee, maar omdat niemand hier Afrikaans verstaan nie, het ek gedink dis ‘n gulde geleentheid om haar sommer Skapie te noem. Vir hulle is dit ‘n nuwe soort naam en sukkel daarom dus met die uitspraak en noem haar Skoppie.

　

"It's OK, no problem, Boss!"

3/9

Ek is weer vroeg af ondertoe om die dag se pligte aan elkeen te verduidelik. Ons moet egter vandag skape vang wat in die kraal gehou moet word sodat ons hulle medisyne kan gee. Maar wat ‘n gedoente! Sewe uur het ons begin maar teen 12 uur die middag het ons moed opgegee. Ons het almal so gelag vir die hele petalje want om skaap te vang is nie so maklik nie! Elkeen het sy posisie gehad en stadig vorentoe beweeg om die skape in ‘n hoek te kry waar die hek na die kraal is. Maar een ram het die allerhoogste bokspringe gegee en 3 ander ooie het hom gevolg. Avinash het agterna gehardloop om hulle te probeer keer aan die anderkant, maar heelaas het hy ook tou opgegooi aangesien die terrein vol skerp rotse is wat sy voete kan sny. Een ooi het egter deur die village se heining gebreek en ‘n ander koers ingeslaan as die res. Die werkers het besluit om haar agterna te sit en is sy die koppie in waar sy vasgeval het in ‘n gat.


Die werkers het geskree dat ek die medisynetang moet bring sodat ons die ooi ten minste kan dokter aangesien dit makliker sal wees met haar in die gat. Maar ek was in die kantoortjie besig om die medisynetang te probeer regmaak aangesien dit nie wou werk nie. Almal het hul pligte gelos en kom hand bysit, al is dit net nodig vir Avinash om daar te wees omdat hy die enigste een is wat iets kan regmaak of weer in ‘n werkende toestand kan kry.

Hier op ons plantasie is almal meer as gewillig om hand by te sit, maar dis eintlik eerder om te staan en kyk en ‘n ruskansie te neem asook om nie meer werk te verrig as die ander werkers nie. Ek het egter besluit om eerder die baas te laat weet om ‘n nuwe een te stuur, maar hy was nie baie ingenome met die idee nie en het gese ek moet dit in diesel vir ‘n dag of twee laat le. Maar glo my, dit het ook nie gehelp nie.


Ons was poegaai van al die gehardloop agter al die skape aan en het ons geskater van die lag. Noko en Para is heel skrikkerig vir diere en kom eintlik nie naby hulle as dit nie noodsaaklik is nie, en sodoende kom menige van die diere weg wanneer hulle gevang moet word. Ek het besluit dat ons maar etenstyd moet neem en na die tyd iets anders doen en nie so die dag so verkwis om agter die orige 4 skape aan te hardloop nie.


Vandag is ook betaaldag en nadat ek die salarisse uitbetaal het, kon ek sien dat die mense nie gelukkig was met dit wat hulle vir die week ontvang het nie. Niemand is veronderstel om te weet wat die ander persoon verdien nie, maar almal drom altyd in die winkeltjie saam om te sien wat die ander een verdien en of ek nie dalk iemand meer betaal as wat nodig is nie. Dan praat hul oor die week se verdienstes en gee geld aan Noko of Ema vir die kos wat Ema elke keer vir almal moet maak. Maar ek kon op hul gesigte sien iets is verkeerd, maar niemand wou my se of dit wel die geval was aldan nie. Al wat Noko se is : “It’s OK, no problem, Boss!”

Ema het egter vir my ‘n wonderlike kompliment gegee wat my so goed laat voel het. Terwyl sy weer eens vir my tee skink om te drink, se sy : “Tjaat, when you come Fiji, you fat. Now you small. Ek was egter baie bly want ek het nie gedink dit is so sigbaar nie, alhoewel my klere al hoe losser begin sit aan my lyf. Voordat ek Suid Afrika verlaat het, was ek vinnig oppad om ‘n 34 grootte broek te moes dra en het ek maar gesukkel om die ekstra gewiggies af te skud. En nou is ek egter besig om vinnig maerder te word en sit my 32 grootte broeke ook nou heelwat losser.


Terwyl ons sit en gesels, kom Torovi van onderaf geloop met ‘n lammetjie van ‘n dag of twee oud. Volgens hom het die ooi geboorte gegee aan ‘n tweeling, maar is die ander lammetjie deur die varke in die nag gedeeltelik opgevreet en het die ma die enetjie in die bos agtergelaat. Sy het self ‘n paar wonde opgedoen in die proses om die varke weg te hou van haar lammetjies. Ek het besluit om die skapie huistoe te bring en hier te hou.

Die ma is later gevang maar wou nie he dat die skapie aan haar drink nie aangesien sy besig was om dood te gaan. Miljuisende klein wurmpies het op haar vel onder haar wol rond gekrioel en was die stank ondraagbaar. Vliee het van oral gekom en op al die stukkende wonde kom sit wat onder haar wol na vore gekom het terwyl ek die wol met ‘n stok van haar afskraap. Sjoe, watse lyding moes die skaap net nie deurmaak nie! Sy is ‘n paar minute later dood en het die werkers haar iewers gesleep om verbrand te word.

Winkels & Tee op Vanuabalavu (02/10/2010)

Ek het pas vir my koffie gemaak en hier buite op die stoep kom sit, toe my selfoon lui. ‘Hallo, hoe gaan dit?’ se die stem aan die anderkant. Dit het ‘n rukkie geneem voor ek besef het dat dit my vriend Ernst is wat my uit Suid Afrika bel. Ons het land en sand gesels en kon ek nie genoeg praat nie. Shame, hy bel my en ek praat sy ore behoorlik van sy kop af, maar ek kon nie anders nie. Dit was net so lekker om sy stem te hoor en dan ook om weer Afrikaans te hoor. Het lanklaas Afrikaans kon praat, al doen ek dit met Skapie, die hanslam. Sy verstaan tog nie, al laat dit my effe beter voel om tog net met iets of iemand te kan Afrikaans praat.

Die ‘Sometime Shop’ hier in die village waar ek woon, is onder my bestuur en moet ek maar sorg dat alles in orde is en dat die boeke balanseer. Dis egter nie so maklik nie, want alles word hier met die hand opgeskryf aangesien daar nie ‘n rekenaar is wat ek kan gebruik vir die doel nie. Ook het ek nou al geleer om nie vies te raak vir die werkers wat een ding per slag koop en betaal nie. Hoekom hulle nie alles op een slag van die rak afhaal en op my toonbank sit sodat ek dit eenmalig kan bereken en hul betaling ontvang nie, sal net hulle weet. Iets sal van die rak geneem word en op my toonbank gesit word sodat ek dit kan opskryf en hul betaling ontvang. Sodra ek die kleingeld uitbetaal het, sal hulle die volgende artikel van die rak neem en dit op my toonbank sit. So kan een persoon soms tot 8 items neem en betaal, neem en betaal, tot groot frustrasie vir my. Maar dis hoe dit hier in Fiji gedoen word en ek moet maar daarby hou.

Maar vandag het ek die winkeltjie herrangskik en die verskillende items uitgesorteer en soort by soort gesit. Die plekkie het sommer ’n gedaanteverwisseling ondergaan met die bietjie veranderings wat ek aangebring het. Daar is nie veel items in die winkel nie en word slegs die uiters noodsaaklike items hier aangehou soos koekmeel, bakpoeier, gis, ontbyt koekies, margarien (dit word in ‘n emmer water gehou om die miere weg te hou) suiker, sout, rys, poeiermelk, corned beef, blikkies tuna, 2 minute noodles, badseep, waspoeier, tandepasta en toiletpapier. Nie veel nie, maar wat hulle daagliks eet en gebruik. Dan word daar ook diesel (vir die trekker), lampolie (vir hul lanterns), en pre-mix hier aangehou vir elke dag se gebruik. Elke keer as iemand diesel of pre-mix wil he, word ‘n lang pyp in die drom gesit. Aan die anderkant van die pyp word dit dan gesuig sodat dit kan uitloop in ‘n ander houer. Maar verskeie kere het hulle al ‘n mondvol diesel of pre-mix in die mond gekry. Ek het dit ook al probeer oortap in ‘n ander houer vir my gebruik en ook verskeie kere ‘n mond vol pre-mix moes proe en uitspoeg.

Maar vandag was ook die dag vir Ema om die huis waarin ek bly, te kom skoonmaak. Sy is veronderstel om dit elke tweede week te doen. Later het ek en sy oor verskillende kossoorte gesels en het sy my ook vertel dat haar broer, Seru, ‘n sjef is by een van die hotelle hier in Suva. Volgens haar raas hy elke keer met haar omdat sy nie eens behoorlik kos kan maak nie en net die gewone resepte uitprobeer elke keer. Maar soos sy se, sy het nie ‘n oond of ‘n yskas nie. Als word hier in die ‘Lovo’ gebak en is daar geen temperatuurmeter nie omdat dit net ‘n gat in die grond is wat vol warm kole gegooi is en dan met blare, klippe en grond bedek word. Produkte is ook nie hier op die eiland vrylik beskikbaar nie, so hoe moet sy haarself kan uitleef in iets waarvan sy nie eens produkte van het nie. Ek het my resepteboek gaan haal wat ek van die huis saamgebring het. Alles oor tradisionele kosse in Suid Afrika. Sy het na elke foto in die boek gekyk en elke keer net gese: “You should teach me how’s to makes” met ‘n mond wat water na al die heerlike disse in die boek. Maar baie van die kositems was nie aan haar bekend nie en het ek besef dat dit nie eens sal help om te verduidelik nie, want al wat sy elke keer dan aan my se is : “What that? You can eat?…. Oo, nice! In South Africa many nice foods, hey? Fiji only little. We only eat things likes Taro (’n knol of wortel van ‘n plant), Cassava (wat my nou gladnie aanstaan nie en so droog is dat dit jou laat verstik) en Rourou (lyk soos die blare van ons Olifantoor-plant).” Ek het haar regtig jammer gekry en gese ek sal haar so paar resepte leer wat sy kan maak vir die ander in die village.

Later die middag nadat almal klaar gewerk het, is ek na die village waar ek soos gewoonlik, tee gaan drink aan huis van Ema en Noko. Elke dag word daar by die bakkie tee (hulle drink baie flou koffie of tee uit ‘n bakkie) ook ’n bakkie rys bedien wat jy dan moet meng en so drink-eet. Ek se maar elke keer nee dankie vir wat hulle ‘Rystee’ noem, aangesien ek nie myself kan indink dat dit lekker kan wees nie, - soet swart tee met rys daarin. Juk! Indien rys nie beskikbaar is nie, breek hulle die ontbytkoekies in stukkies en word dit ook in die tee geweek tot sag en so geeet. Maar glo my, die allervreeslikste geluide kom gewoonlik van so ’n geeet en gedrinkery! In die begin het ek tot in my kleintoontjie daarvoor gegril, maar vir hulle is dit allerdaags en ook nie snaaks om ’n wind op te breek so tussendeur die etery nie. Hoe se my vriendin Leona altyd : “Beslis nie eende van ons dam nie!” Ek het ook nou al geleer om nie te kyk wanneer sy die tee skink nie. Die water lyk meeste van die kere so melkerig (meer na skottelgoedwater as jy my vra) en weet ek nie of die ketel skoon water bevat aldan nie. Baie kere is daar ook al haartjies en ander goeters in my tee gekry wat ek maar ‘n blinde oog gooi en verder drink in die hope dat ek dit ook sal oorleef. Vanoggend het sy ook weer iemand se onklaargedrinkte tee by my tee gegooi sodat dit nie mors nie! Sjoe, beslis nie eende van ons dam nie!!! Hulle besit net 2 bekers waaruit sy elke keer my tee bedien. Dit lyk sommer vuil en is oral getjip. Maar soos ek nou al besef het, ek het tot hiertoe oorleef en hopelik al ’n goeie weerstand teen al die kieme en dinge opgebou. Higiene is beslis nie hoog op hul agende nie.

Ek het lank by hulle gesit en gesels en het Ema ‘n boodskap deurgebel na die radiostasie sodat hulle tog musiek kan speel vir die “nuwe bestuurder van die plantasie.” Elke middag word daar versoeke deurgebel wat oor die radio uitgesaai word en kan jy ook ‘n versoek rig ‘n sekere musieksnit te hoor. Vandag speel hulle my versoek van die lied ‘Lomaloma’ (google dit en luister daarna) met haar elle lange boodskap in Fijiaans. Wel, nou het almal op die eiland gehoor hier is ‘n nuwe bestuurder en dat hy (ek) baie ‘nice’ is. Sover ek kon verstaan in gesprekke met hulle daarna, is daar baie mense wat nou hier op die plantasie wil kom werk. So die keuringsproses sal maar sy gang gaan aangesien ons heelwat mense hier nodig het.

My versoek vr hulp en bystand vir die mense van Vanuabalavu

Ek is vandag so opgewonde want ek het hierdie wonderlike idees in my kop van alles wat ek wil doen en hoe ek die mense van die eiland van Vanuabalavu wil help. Maar dis ook nie op my eie dat ek dit kan doen nie en versoek daarom dus julle hulp sodat hierdie mense wat in my hart ingekruip het ook ‘n stukkie ‘hemel’ kan ervaar wat ons so as vanselfsprekend aanvaar en geniet.

Volgens die mense met wie ek hier op die eiland, en selfs in Suva (die hoofstad van Fiji) gesels het, word Vanuabalavu en ander eilande in die Lau groep, die “Vergete eilande” genoem. Die rede hiervoor is dat dit baie ver van die hoofeiland is en die regering nie veel aandag aan hierdie gedeelte gee nie. Dit is nie voortvarend soos die ander eilande nie, en was daarom ‘n maklike teiken in die verlede gewees vir Tonga om die eilandgroep oor te neem. As gevolge daarvan is die Tongaanse invloed sterk te bespeur in die kultuur en boustyl van die mense op hierdie eiland.

Alle voorrade en ander benodighede word vanaf die hoofeieland ingevlieg of per boot verskeep wat die kostes geweldig opstoot en beinvloed. Daarom dat net die uiters noodsaaklike voorrade aangekoop word, aangesien dit net te duur is vir enige ander sogenaamde luukshede.

Reeds word meeste van Fiji se voorrade en daaglikse gebruikmiddels van New Zealand of Australie ingevoer wat dit vir meeste mense buite bereik laat. ‘n Vliegtuigrit vanaf Vanuabalavu na Suva (wat slegs eenkeer per week plaasvind) neem sowat ‘n uur en ‘n half. ‘n Bootreis neem sowat 28 uur indien die weer dit toelaat. Die boot kom ook net eenkeer per maand uit na die eiland, maar indien die see rof is, word dit gekanselleer en wag dit tot die volgende maand. So baie keer is goed bestel en betaal, maar het mense twee maande moes wag vir die voorraad om te arriveer.

Maar laat ek so bietjie meer agtergrond gee oor myself en my werk :

Ek het na die eiland gekom om hier te werk as eilandbestuurder van Nabavatu Plantasie waar kokosneute verwerk word tot ‘Virgin Coconut Oil‘. Dis maar een van vele take wat my opgele is, maar geniet ek ook die ander uitdagings en wat dit my bied. So het ek ook vele male met Skapie se 3 stiefma‘s baklei en stoei vir ‘n speen om aan te suig (nie ek nie, Skapie - lol), en in die proses ’n paar byt- en stampwonde opgedoen. Ook is ek verantwoordelik vir die betaling van salarisse en ook die bestuur van die piepklein winkeltjie in die village waar slegs 6 huise is. Dan ook maar net algemene instandhouding van die plek.

Dis egter ‘n baie groot opoffering wat ek moes maak om hiernatoe te kom, en indien ek voor die tyd moes weet wat my hier te wagte sou wees, sou ek dit sekerlik nie aanvaar het nie. Maar nou is ek hier en wil ek ‘n verskil maak aan die lewensgehalte van die mense en hulle iets bied wat voorheen geensins hier beskikbaar was nie. Ook wil ek hulle leer om iets met hul hande te doen en te maak, sodat hulle besig kan wees met kreatiewe idees en sodoende ‘n ekstra inkomste vir hulself te kan genereer.

In Mavana word wel matte gemaak van blare van ‘n soort plant wat op die land groei, maar verder geen ander bedryf nie. Ek wil hulle leer om goed soos juwele te maak met die sade en skulpe wat hier beskikbaar is, of boekoortreksels met die flas van die Kokosneutboom, en ook om die blare van sekere bome te kan gebruik om geskenkies van te maak. Of selfs net kaartjies wat mense kan gebruik as aandenking of sommer net aan vriende of familie te kan stuur. Maar soos ek genoem het, moet alles van die hoofeiland af kom, en is daar in Suva ook nie veel te vinde nie. Daarom dat ek gedink het om almal van julle te vra om tog net ‘n klein bydrae te kan maak en vir my (die werkers) ‘n klein pakkie te stuur met paar benodighede in. Dit hoef nie duur te wees nie en moet verkieslik sommer net in ‘n “padded envelope” kan pas. Ek het verskeie goed nodig wat geensins hier op die eiland beskikbaar is nie, goed soos byvoorbeeld inkleurpotlode, kleefband, Bostik (slegs ‘glue sticks’ is hier beskikbaar maar nie sterk genoeg waarvoor ons dit benodig nie) en nog baie ander dinge wat ek hieronder sal noem.

Met dit wat ek tot my beskikking gehad het, het ek die afgelope week vir hulle gewys wat ek in gedagte het hoe om ’n ekstra inkomste te kan verdien. Maar soos Ema se, en ek kwoteer : “What that, with what money. From where’s we get things to makes?” Hulle was verbaas toe ek wel aan hul die paar goedjies wys en was almal opgewonde om iets te begin doen. Soveel so dat almal nou sade optel en kyk vir mooi blare wat ons kan gebruik vir die doel.

Nog ‘n idee wat ek het, is om ‘n koffiekroeg of ‘n klein restaurantjie hier op die eiland te begin. Daar is soveel wat van my idee hou, en het die nuus nou al ver versprei en kyk die mense op na my om te sien wat ek uitgerig gaan kry. Hier was nog nooit voorheen enige iets van so aard nie aangesien niemand die geld het om so iets te begin nie. Soos voorheen op Facebook genoem is daar die oulikste klein huisie op die strandfront in Lomaloma wat ek vir die doel wil gebruik. Ek was absoluut verlief op die vervalle plekkie wat ongelooflike potensiaal het, wat na die sikloon net so agtergelaat is omdat daar nie geld is om dit reg te maak nie. (voorrade om dit te herstel moet van Suva per boot kom en die aankoop en verskepingskostes is baie - in hul terme)

Hier is geen aktiwiteite vir die mense op die eiland nie. Geen restautant of koffiekroeg waar hulle net kan gaan sit en ‘n stukkie koek eet of koffie drink nie. Geen gym waar hulle kan oefen nie, geen ander sport word hier beoefen nie. Geen winkels om in rond te loop of net sommer ‘window shopping’ te doen nie. Niks, absoluut niks! Hier is niks wat hulle lewenskwaliteit kan verbeter nie. Selfs om na die TV te kyk of radio te luister is vir baie net iets wat hulle van weet maar self nie het nie, of by bure moet kyk of luister. Daarom dat daar meeste aande net Kava gedrink word want dit is die enigste aktiwiteit op die eiland - om dronk te word! Op die hele eiland is 3 winkels te vinde wat kosvoorraad en ander huishoudelike items verkoop. En dan moet ek ook byvoeg, dat dit nie is soos waaraan ons tuis gewoond is nie. Net die nodigste word hier verkoop. Die grootste winkel hier in Lomaloma het 8 rye rakke en elke rak het ‘n verdere 3 rakke aan beide kante, met ander woorde 48 in totaal. Daar is op elke rak nie veel te vinde nie aangesien net die nodigste uitgestal word, maar lyk die winkelrakke wel vol. Die rede? Een hele rak sal byvoorbeeld net Bully beef / Corned Beef op he (sowat 100 blikkies of dalk meer) terwyl ’n ander een weer net blikkies met vis bevat. So het elke rak omtrent dieselfde verhouding met dit wat daarop uitgestal word. Een soort, maar baie van dit.

So kry ek byvoorbeeld geen onderarmsproei hier nie, of selfs ’n ander badseep as net die ‘pers of pienk’ wat beskikbaar is. Geen handeroom of ander mooimaak goed soos gesigpoeiers of ‘make-up' is hier vir die vrouens beskikbaar nie. Ema was ekstaties toe ek haar vertel dat ek my vriende gaan vra om vir haar tog net 'make-up' te stuur. Ja, en om te dink dat in Suid Afrika mens so maklik verby iets loop sonder om aandag daaraan te skenk, min wetende dat daar ‘n baie groot nood is daar buite van mense wat nog nooit so iets kon he of bekostig nie.

Selfone hier is so oudmodies en is my foon die grootste aantrekkingskrag hier op die eiland. Mense het nou al tot aan die anderkant van die eiland gehoor my foon kan musiek speel, foto’s neem, op die internet gaan, speletjies speel en nog so paar ander goed doen. Die fone wat ek hier gesien het by van die mense, het almal klein skermpies so groot soos jou duimnael. Om foto’s per ‘mms’ te stuur het hul nog nooit van gehoor nie aangesien dit nie hier beskikbaar is by enige van die twee netwerke nie. ‘n Geheuekaart het hul nie eens geweet bestaan nie. Soos Ema altyd se : “What that?” En om te dink ek het 3 ander ongebruikte fone in SA wat ek aan hulle kon gegee het.

So julle kan sien hulle mis geweldig uit en is ek hier om te help om ’n verskil te maak. Maar met my salaris wat ek hier verdien, kan ek nie al die kostes alleen dra nie. Net om jul ’n idee te gee. Ek verdien nie baie nie, en my voorraad wat ek die maand alleen, van Suva bestel het (wat per boot hiernatoe kom) is gelykstaande aan 3 weke se salaris. En dis vir een maand se gebruik! Ek het gedink ek sou iets kon spaar en wegsit, maar weens die feit dat hier niks is nie en ek alles van Suva moet bestel, oorleef ek ook maar net van dag tot dag. Maar ek klae nie, al klink dit soms so. Ek het nou al ’vrede’ gemaak met die idee dat ek hier is en nie veel luukshede sal he nie. Maar glo my, baie dae verlang ek net om ’n lekker roomys te kan eet, ’n gaskoeldrank te kan drink, sjokolade te kan he, kaas oor my kos te kan geniet, pap te kan eet, ‘n vleisie te kan braai, yohurt te kan verslind, of sommer myself met biltong te bederf. En niks van dit is hier beskikbaar nie! En hierdie is maar net ‘n handvol van dinge wat nie hier bekombaar is nie.

Ek vra daarom dus dat julle dit sal oorweeg om vir ons hier iets te kan stuur soos in my lysie hieronder weegegee word. Met dit wat ek van julle sal ontvang, sal ek hulle dan weer kan help en sodoende ‘n “Upliftment program” kan begin. Nie soseer om my eie behoeftes te bevredig nie, maar vir hulle wat ‘n baie groot nood het. Vir die mense wat nog nooit iets gehad het wat ek of jy elke dag geniet of ervaar nie.

As elkeen net met my kan konfigureer oor dit wat hulle kan stuur, sodat ek kan kontroleer en nie uitmis op iets nie. Dit hoef regtig nie duur te wees nie en moet, soos genoem, sommer net in ‘n “padded envelope” kan pas wat verkieslik dan net ook geregistreer moet wees. Dit moet regtig nie jou sak ruk nie, en enige iets van 10 tot 100 rand sal waardeer word :

My adres is soos volg :

Tjaart Herbst
Manager of Nabavatu Plantation
PO Box 24
Lomaloma
Vanuabalavu
Lau group of islands
Fiji

Ons het dinge nodig soos :

( En glo my as ek se dat hier geen sulke dinge beskikbaar is nie, selfs in Suva aangesien ons kantoor daar is en hulle my verbaas gevra het wat meeste van die goed is )

Naalde - verskillende diktes - om gaatjies in sade te druk om die vislyn deur te ryg.
Klein en groterige sker, asook een met ‘n riffel lem wat gebruik kan word om kaartjies te sny vir ‘n riffelrand effek
Verskillende kleure en dikte lint - om strikkies te maak vir die kaartjies as versiering
Verskillende kleure en grootte kraletjies wat in die maak van juwele gebruik kan word tesame met die sade
Hakies om die stringetjie krale vas en los te maak
Enige ander versierinkies wat in die maak van juwele gebruik kan word
Bostik of ander sterk gom - hier is slegs ‘glue stick’ beskikbaar en geensins vir die doel waarvoor ek dit wil gebruik nie
‘n ’NT Cutter’ met lemmetjies vir die sny van papier
Waterverf vir die verf van motiewe op die papier vir kaartjies
Kalligrafie pennestel - vir myself wat ek kan gebruik om sierskrif op die kaartjies te doen
Kleurkryt en ander inkleur potlode
Plakkertjies wat gebruik kan word op die kaartjies
Wit harde papier om kaartjies te maak. A4 of A5 groottes
Wit koeverte - verskillende groottes aangesien hier slegs een soort is maar wat ook nie wit is nie
Kleefband asook maskeerband en enige ander sterk band wat ons kan gebruik om die boekies mee vas te plak en te bind
Enige grootte hardeband boekies wat ons kan oortrek met die flas van die kokosneutboom asook met die blare wat hier beskikbaar is
Dekoratiewe en gekleurde papier of selfs papier met prentjies op

Enige iets anders waaraan jy kan dink wat nie genoem is nie!

Dan het Ema my gevra of daar enige iemand is wat vir haar oogskadu en ander mooimaak goedjies kan stuur. Sy het nog net op foto’s gesien hoe dit lyk.

Priscilla weet nie wat dit is om met ‘n pop te kan speel nie en weet ook nie hoe een lyk nie. So ek sal baie graag iemand wil he wat vir haar so iets kan stuur

Josephine is 14 jaar oud en weet ek nie wat kinders van daardie ouderdom benodig nie

Dan indien daar mense is wat ou klere wil skenk vir die mense. Dit kan seepos gestuur word wat die koste sal verlaag, al moet ons nou 3 maande vir dit wag. Soos ek se, Priscilla is 10 jaar oud, Josephine 14 jaar.

Klere vir die mans wat klein gebou is en in ‘n grootte 30 en 32 broek sal pas.

Hulle het so min want baie dinge word hulle hier ontneem en kan hul maar net droom van dit wat ek en jy weggooi.

So enige iets wat jy nie meer gebruik nie, selfs ‘n ou selfoon, sal baie waardeer word. Glo my, ek huil soms in my binneste as ek sien waarmee hulle moet klaarkom, of is dit, nie klaarkom nie.

Toe die sikloon in Maart hierdeur getrek het, het dit miljoene dollar se skade aangerig. Meeste mense wat alles verloor het, bly nou maar by familie of vriende. Die regering het hulp belowe maar die enigste hulp wat hulle gekry het was ’n sak rys vir elkeen aangesien dit die stapelvoedsel hier is. Geen persoon het iets meer of minder ontvang nie. Slegs die sak rys.

Maar laastens wil ek iets met jul deel wat my baie opgewonde gelaat het wat ek net met julle moet deel.

Ek het ‘n afspraak gemaak om die vorige Eerste Minister van Fiji, Meneer Laisenie Qarase te gaan sien oor my idee vir die koffiekroeg in Lomaloma. Hy bly egter nou hier in Mavana nadat hy deur die huidige president afgedank is wat deur middel van ‘n Militere oorname aan bewind gekom het tydens die 2006 staatsgreep. Weet nie of dit enige vrugte sal oplewer nie, maar glo en bid saam met my dat ek hier iets sal kan begin wat nog nooit voorheen op die eiland van gesien of gehoor is nie, en dat hy my dalk in kontak kan bring met persone of organisasies -soos die VN- vir enige geldelike hulp. Ek vertrou dat hy dit sal kan doen en kontak het met sulke persone.

Laastens. Ek het gister met iemand wat sy eie seiljag besit en in ons hawe kom anker gooi het, gesels. Hy dien op een of ander raad vir mense met seiljagte wat hier in die Fiji waters seil. Volgens hom wil die mense nie aan wal kom nie weens die feit dat hier nerens op die eiland eens - soos hy dit noem - ‘n plek is waar hulle net kan sit en ‘n bier of ‘n koppie koffie kan geniet nie. Daarom dat hulle eerder na die ander eilande uitwyk wat meer toeriste-vriendelik is weens die feit dat daar geen sulke geriewe op Vanuabalavu is nie. Volgens hom, sal die plek weer floreer en terugkeer na vorige glorie.

Hier is soveel potensiaal en regtig ‘n geleentheid om geld te maak, maar sonder finansiele hulp sal ek dit nie op my eie kan doen nie. Daarom, toe ek hoor dat mnr Qarase hier in Mavana woon, (ongelukkig is hy nou in Suva tot die einde van Oktober) het ek gese ek moet hom net gaan spreek oor dit wat ek hier wil doen en die boodskap aan sy assistant deurgegee. Hy is dalk die sleutel vir groter dinge hier op die eiland, of dalk die een wat my in kontak kan plaas met mense wat my idee sal kan ‘vat en verder voer’.

So hou saam met my duime vas dat ek regtig hier ‘n verskil sal kan maak en dalk eendag die trotse eienaar kan word van die “Eerste Toeriste Oord en Restaurant” op die eiland van Vanuabalavu. - Sela

Ek sal dit ook baie waardeer indien julle dit met jul vriende kan deel en hul vra om dit op hul Facebook blaaie kan plaas sodat ons almal saam ‘n verskil kan maak. Dit kan net eenmalig wees, of indien daar iemand is wat op ‘n meer gereelde basis goedjies kan deurstuur sal dit opreg waardeer word.

So dank ek elkeen van julle wat saam met my aan hierdie ’upliftment program’ kan werk en ’n sukses daarvan kan maak sodat dit nie net ’n gedagte sal bly nie maar in vervulling sal kan kom.

Baie dankie uit die diepte van my hart.

Groete

Tjaart en al die ander hier op Nabavatu

Dankie tog vir die Salsa

Die huisie waarin die Khumar's bly

Ek is vanoggend saam met Avinash na sy ouers wat op die Adavaci eiland woonagtig is. Die eiland is so te se teenaan Vanuabalavu en behoort aan ‘n Japanese sakeman wat na verneem word, die plek wil verkoop. Wanneer dit hoogwater is, moet jy die boot neem tot by sy ouers, maar indien dit laagwater is kan jy die paar honderd meter deur die vlakwater soontoe stap, met die bult op tot bo, en anderkant af. ‘n Stywe ent om te stap, maar goed vir die bloedsomloop en ‘n goeie manier om fiks te word. Maar vandag ry ons met die bootjie en neem ek weereens net foto’s so ver ons vaar. Dis regtig mooi, veral die gedeelte waar sy ouers bly aangesien dit teen die see is en daar ‘n baie mooi wit strand is wat so te se reg rondom strek. Palmbome is oral te sien aan die agterkant van die armoedige huisie en lyk dit so idillies en kan ek myself net sien met ‘n praghuis hier op die strand, en met die kobaltblou en turquiose water so in die verte.

Aan die oorkant van waar Aninash se ouers se huis is, is ook ‘n baie klein eilandjie waarvan die hoogste punt sowat 21 meter bo seevlak is. Mens kan sien dat die eiland eeue gelede gevorm is deur lawa wat uit die see opgestoot het. Tussen die gesmelte swart rots is ook skulpe en dolomietsteen te sien wat saam met die lawa opgepers is. Ek sal nie omgee om ‘n huisie reg bo te kon he nie want die uitsig is ongelooflik mooi. Maar nou ja, ek sal seker ‘n miljoen of twee moet uithaal as ek dit wil besit.

Ons het op die strand aangekom en sy pa, ma, sussie en haar dogtertjie het my verwelkom. Dit lyk onsettend armoedig en het sy ma haar beste klere uitgehaal vir die ontmoeting met my. Sy pa lyk soos ‘n boemelaar met sulke olierige hare en het hy ‘n voet wat groot opgeswel is met ‘n toegegroeide wond wat regoor sy voet strek. Hy lag hardop en verwelkom my by hulle en nooi my om die res van die familie en vriende te ontmoet.

Ag Here, dink ek, waarin het ek my begewe? Dis so vuil hier en onsettend armoedig en nou is ek ook nog hier vir ete! Wat het my besiel om ja te se vir die uitnodiging?

Ek groet almal met die hand en wys hulle my dat ek die ereplek het om in die hoek te sit. Maar voordat ek my sitplek kon inneem gewaar ek dat die vrouens praat oor my kamera en giggel soos bakvissies aan die buitekant. Die sussie en Avinash se ma druk hul hare in posisie en kyk met sulke verlangende oe na my, so asof hulle wil se, ‘ag kyk tog, en neem net ‘n foto van ons’! Avinash vra dat ek foto’s sal neem en dadelik is hulle gereed vir die okkasie en is ons na die voorkant van die huis. Almal staan sommer net op ’n plek, maar wys ek dat hulle eerder langs die Hibiscusbome moet staan aangesien daar blomme aan is en dit ‘n mooier foto sal maak as net die barre landskap voor die huis. Almal ‘pose’ vir die foto’s en neem ek heelwat meer van die klein dogtertjie wat vir my te dierbaar is. Ook wil hulle weet of ek die foto’s tog aan hulle sal gee waarop ek antwoord dat wanneer ek in Suva is, ek die foto’s sal laat ontwikkel en aan hulle bring.

Intussen gewaar ek iemand by die deur van die huis uitloer en vra wie dit is. Avinash se ma noem dat dit die ander sussie is maar dat sy lam in die bene is en nie kan loop nie en nooit die huis verlaat nie. Met sulke groot oe staar sy my aan en groet ek haar met die hand. Sy gesels land en sand en maak volgens my net geluide, maar hier en daar verstaan ek tog iets en lag net saam. Vir haar seker die grootste oomblik van haar lewe dat iemand soveel aandag aan haar gee, en dit van ‘n vreemde witman.

Die huisie is klein waarin die hele Khumar familie bly. Aan die agterkant is ‘n kombuisie met ‘n tafel en twee bankies aan weerskante om op te sit, asook ‘n wasbak en en kleiner tafeltjie waarop die kos voorberei word. Die ‘Lovo’ (‘n gat in die grond wat gebruik word as stoof) is in ‘n nog kleiner vertrekkie agter die kombuis. Tussen die huis en kombuis is ‘n afdak opgesit wat dien as die vergaderplek, met ‘n mat om op te sit gemaak van palmtakblare. Met my skoene uitgetrek en buite gelaat (soos tradisie is hier in Fiji wanneer jy ‘n huis binnegaan), is ek na die oorkantste hoek waar ek moet sit met gekruisde bene. Dit is soms moeilik om die hele tyd so te moet sit omdat ek dit nie gewoond is nie en lig ek maar kort-kort my bene vir beter bloedsirkulasie. Maar almal hier in Fiji sit so en laat dit my soms dink aan een of ander yoga posisie wat ek nog nie bemeester het nie.

Almal staar na my in verwondering en sommer dadelik is ek gevra of ek saam met hulle sal Kava drink. Ek stem in en lag almal hartlik saam toe ek die eerste koppetjie van die sogenaamde 'Fijian Whiskey' afsluk. Almal klap hande en se ‘Mothe’. Avinash het in die niet verdwyn en voel ek soos ‘n vreemdeling (wel ek is) tussen al die vreemde gesigte wat my so aanstaar en vraag op vraag vra. Ek sou wou he dat hy naby my moet wees want ten minste voel ek dan nie soos ‘n vreemdeling nie.

Aan my regterkant sit die familievriend Ilesoni, en Jojo die pa van Avinash. Hy lag kort-kort kliphard en vryf so oor sy boeppens wat blink in die lig wat van buite op hom skyn. Sy hare is toiingrig en uiters vuil, en is sy naels net so vuil, om nie eens van sy voete te praat nie. Elke keer as hy so uit sy maag lag, sien jy net vier massiewe groot bruin ‘slagtande’, amper soos die van ‘n luiperd s‘n. Elk is sowat 2cm lank (het intussen gesien dis heelwat langer) en indien hy sy mond heeltemal wil oopmaak, kan daar steeds niks verby die tande kom nie omdat dit so lank is. Die boonste tande slyp vooraan teen die onderstes en is dit al afgeslyp in die proses en lyk vir my vlymskerp. Heeltyd dink ek net hoe ek dit aan almal by die huis gaan verduidelik, en soek na ’n geleentheid om hom te kan afneem met hierdie geelbruin ‘slagtande‘. Die kere wat ek wel foto’s kon neem, was sy mond toe, of wou hy nie lag nie. Langs hom op die trappie wat lei na die huis en slaapgedeelte, sit die ouma wat te dierbaar is. Sy het glo 15 jaar in Amerika by haar seun gewoon maar besluit om terug te kom Fiji toe waar dit nie so koud is nie, en beslis nie sneeu nie. ‘n Regte Indiese tannie sou ek se, en wat my aan my oorlede tannie Moira laat dink. Dan by die deur sit Avinash se broer en kap kort-kort met die panga na iets wat net hy sal weet. Hy is so maer en lyk ook vuil met sy eil haartjies wat so aan die agterkant in paar vlegseltjies hang. Hy kan nogal na iets betaamliks lyk as hy net ‘n goeie skrop met ‘n borsel kan kry. Dit lyk so asof niks of niemand hom al ooit in die lewe leed aangedoen het nie, so asof daar geen bekommernis in sy lewe is nie. Hy bestaan maar net van dag tot dag, en sal seker so leef tot hy eendag omkap, so asof hy geen behoefte het om ooit sy lewensstyl hoef te verbeter nie.

Langs hom aan die oorkant van my, sit Para wat weer die eer het om die Kava te maak. Elke keer as hy met sy hande die sakkie Kava in die water druk en uitspoel, druk en weer uitspoel, dan gril ek tot in my kleintoontjie want ek weet hoe sy naels lyk en sien in my geestesoog hoe die vuilheid in die water agterbly. Hy is een van die werkers op die plantasie en lyk nou behoorlik soos een van Johannesburg se agterstraat boemelaars. Geen tande in die mond, met lang kroeshaartjies wat in alle rigtings in duiwel en ‘n ongeskeerde baard soos die van ‘n ryk Hotnot - soos my pa altyd sou se van iemand met so ‘n ietsie-bietsie-baard. Sy oe lyk bloedbelope en het hy ‘n soekie-soekie in sy mond. (soekie-soekie is ’n dun sigaret van omtrent 15cm wat hulle self draai in koerantpapier)

Aan my linkerkant sit ’n man wat vreeslik baie praat en sy Engels is ook baie beter as al die ander. Hy het soveel bitterheid teenoor die witman, maar meer teenoor die Britte wat jare gelede hulle grond van hul afgeneem het. Volgens hom (en dis ook so in die argiewe opgeteken) is die eiland vanwaar hy kom, op ’n oneerlike wyse van hul weggeneem deur twee Britte wat die hoofman te veel drank ingegee het om te drink en hom toe sover gekry het om sy duimafdruk op ’n voorafopgestelde dokument te plaas waarin hy die eiland aan die Britse Regering afstaan. Maar ons gesels lekker en noem ek ook aan hulle dat ek in die proses is om ’n boek uit te gee met foto’s van die eiland en sy mense. Ook dat ek hulle familie wil gebruik om foto’s van te neem vir die boek, en sodoende hulle finansieel kan help indien die boek sou verkoop. Almal is opgewonde daaroor en stem in dat ek foto’s van hulle kan neem.

Intussen is die kos gereed en is ek na die kombuis saam met almal waar hulle eerstens ’n gebed doen. Almal se amen en paar gaan sit aan tafel terwyl die ander mans uitloop om verder Kava te gaan drink. Dis ek, Ilesoni, die ouma, Avinash en sy boetie wat aan tafel sit terwyl die ma skuins agter Avinash staan, en die sussie langs my staan om al die vliee van die kos weg te waai met haar lappie. Ek word vandag met die beste bedien maar gril ek vir dit wat voor my is terwyl ek my ‘pose’ hou om nie aanstoot te gee nie. Die vliee kom sit oral en gil die ma met tye aan die sussie om te kyk dat dit nie op my kos en teekoppie kom sit nie. Maar die het net oe vir my en glimlag en giggel kort-kort as ek na haar kyk.

'n Heerlike ete - 'Fijian style'

Daar is gebakte vis wat ‘n meellagie om het wat in coconut olie gebak is. Nogal lekker, maar net te droog gebak. Dan heel vis wat in cococut melk gekook is en waarvan die oe en tande na my staar en lyk of dit enige oomblik op my kan spring. Die vinne is nie eens afgesny nie en word dit afgesuig met die vreeslikste slurpgeluide! Ook salsa - waarvan ek omtrent die hele bak van opgeeet het - Roti, groen papaja wat in coconutmelk gekook is en ander vreemde kosse wat ek nie ken nie. Ek eet maar stadig en langtand aan die kos, en kort-kort word nog ‘n bakkie met kos voor my gesit. Ilesoni lag terwyl die sous so van sy mond afloop en hy kort-kort met die vadoek sy mond en hande afvee terwyl al die ander ook suig aan die visbene en grate wat in hul bord is. Wanneer dit afgesuig is, gooi hulle dit op ‘n bord langs hulle en kom die vliee by hul hordes om verder te smul. Sussie waai verwoed en maak haar ma haar elke keer daarop attent dat sy my nie moet raakslaan as sy so waai nie. Ek gril vir elke geluid wat die kombuis vul en vat met elke happie kos ‘n lepel vol van die salsa. Ten minste is dit vir my heerlik en is dit duidelik dat die Indiese invloed tog hier na vore kom. Die familie is egter van Indiese afkoms.

Ek bedank Aninash se ma vir die heerlike kos en beloof sy om vir my ‘n kospakkie in te sit wat ek die aand kan geniet wanneer ek tuis is. Ek glimlag en se dankie, maar in my hart wens ek dat sy dit nie sal doen nie, want die Here alleen weet hoe het ek tydens die maal so in my gedagtes gebid het om die kos in my lyf te kry. Was dit nie vir die salsa nie, sou ek seker skandes gemaak het.

Terwyl ek weer my plek inneem in die hoek van die sitvertrek, het die ander klomp gaan eet. Kort-kort hoor jy die vreeslikste geluide uit die vertrek langsaan van mense wat winde opbreek. Eindelik kom Avninash se pa uit die kombuis en kom le hy weer op sy plek. Hy het soveel geeet dat sy maag blink en rond by die oopgeknoopte hemp uitsteek. Genade, dink ek, wat ‘n transformasie! Kan iemand se maag so uitstoot van kos, wonder ek. Wel dis duidelik want hier sien ek dit voor my eie oe. Hy vryf kort-kort oor sy maag en vertel dat hy baie lekker geeet het terwyl hy winde opbring wat enige leeu sal laat pis van skrik. Avinash se ma vra kort-kort verskoning vir sy gedrag terwyl ander ook hul brul by die van Jojo voeg. Here van Genade, dink ek, en dan wil ek ‘n jaar by hierdie mense bly?

Jojo, Avinash se pa

Ek en Avinash se ma gesels lekker so tussendeur wanneer sy ook ‘n kansie het om iets te se. Intussen se almal net vir my om nie na Ilesoni te luister nie want : ‘Only bullshit talk’ terwyl ander ook weer byvoeg en se : Yes, only bullshit, bullshit talk. Dan lag hy uit sy maag en vra of ek nog tee wil he. Ek voel om weg te hardloop, maar sit en luister na die ‘bullshit talk’ van Ilesoni wat my nooi vir die volgende week se vadersdagete. Volgens hom, gaan hy ook weer hier wees vir ete waarop Avinash se ma en pa lag en se : ‘Only bullshit talk, he not come, only bullshit.’ Dan lag hy uit sy maag en vra weer of ek nog tee wil he.

Later het ek gaan stap nadat Jojo my toestemming gegee het om op die eiendom te loop. Met my kamera in die hand het ek en Avinash en die klein dogtertjie langs die see gaan stap terwyl ek foto’s van hulle en die natuurskoon neem. Wat ‘n romantiese toneel, as jy net die regte persoon het om dit met jou te kan deel.

Terug by die huis het ek gegroet en hulle bedank vir die heerlike ete en belowe om die volgende week weer te kom kuier. Sy ma het intussen vir my die pakkie opgemaak met kos vir die aand se ete. Al wat deur my gedagtes maal is dat die volgende Sondag tog nie moet aanbreek nie want daar is beloof om spesiaal vir my ‘n Kerrie-varkgereg te maak, iets wat ek glo baie van gaan hou.

Ek en Avinash en Para is op die bootjie oppad terug na ‘ons’ eiland terwyl almal op die strand staan en vir ons totsiens wuif.

Die aand nadat ek van die village af terugstap oppad na die 'homestead', en die bult so opstap, was dit wat my inwag net so oorweldigend. Honderde swaeltjies het gevlieg en getjirp en hul ‘vliegdanse’ uitgevoer hier op die grasperk van die huis. Dit was so ongelooflik mooi en het ek nog nooit so iets ervaar nie en net in verwondering kon staan en kyk hoe hulle so sorgeloos vlieg en die aand se koel lug geniet.

The Rich Italians and Humble Pasta (English & Afrikaans versions)

This morning I woke up early as usual, made coffee and lay watching the beautiful sunrise. I love swinging in the hammock while the wind blows, watching the kaleidoscope of sunrise colours filtering through the clouds. In the distance is Avea Island and the warm sunrays approach from that direction.

Elmo writes on my Facebook wall - Green of jealousy!

Anton writes something very interesting that I didn’t know and think a lot of you also won’t know. I quote:

‘Most pacific islands down your way are a day ahead of us. Samoa being the exception. They had a loooong year in 1892, having Monday the 4th of July twice to change their date back one day back…. And 1892 was already a leap year‘.

After battling for awhile I finally got online and managed to find this bit of information about the history of this day:

‘A similar adjustment of the date line occurred in 1892 when king Malietoa Laupepa of Samoa was persuaded by a major American business house trading in that region to adopt the American day reckoning instead of the Asian day reckoning. In a fine stroke of diplomatic flattery this was put into effect by ordaining that the 4th of July in that year would be celebrated twice‘
.
Margaret Isabella (Balfour) Stevenson (1829-1897), the mother of the Scottish writer Robert Louis Stevenson (1850-1894) who had settled in Samoa in 1890, described the occurrence of the ‘second 4th July, 1892’ as follows in her Letters from Samoa:
“Surely now I have been round the world, since at last I have done that to which I used to look forward, I have ‘gained a day.’ It seems that all this time we have been counting wrong, because in former days communication was entirely with Australia, and it was simpler and in every way more natural to follow the Australian calendar; but now that so many vessels come from San Francisco, the powers that be have decided to set this right, and to adopt the date that belongs to our actual geographical position. To this end, therefore, we are ordered to keep two Mondays in this week, which will get us straight.”


29 Augustus 2010

Late afternoon I put on my Facebook: ‘Had a full day. Met one of Italy’s wealthiest men. His 50m yacht is in our harbour. Then went for an island walk, made pasta for the locals - their first ever taste of pasta.’

This Italian guy and his friend saw me coming along, started shouting hello and in the same breath apologised for bursting in and imposing on my privacy. From the harbour they had seen a house on the hill and decided to take the steep uphill to the mansion. They were quite curious to discover a South African here and were keen to know how I keep myself busy in the evenings and over the weekends seeing as there’s nothing going on the island. They were both very pleasant and I enjoyed our conversation. The thin and gaunt one is extremely wealthy who only three weeks ago bought this beautiful yacht. According to his friend that was doing all the talking and translating, who also turned out used to be the head of the Italian Stock Exchange, this is one of the biggest yachts in the world. And he had to emphasise that this guy is very rich and has just sold his previous yacht to the richest man in Australia a few weeks ago.

From Greg’s house the yacht looked absolutely breathtaking and I later walked down to take some photos of it. It’s mast is approximately 60 meters high and at the bottom end of the yacht is a door, allowing one to walk down a few stairs to the water’s level. It’s so big that you can even drive a car onto it. Wow! I wouldn’t mind just having a look around to see what it all looks like, but I don’t even get invited on for a cup of tea or a snack!

So, I walked back and started the pasta dish that I had promised the workers. They looked at me with total dead-pan expressions when I asked them if they had ever eaten pasta. Ema pulled a face as if pasta must be the most revolting dish that she has ever heard of and wanted to be sure that one could really eat it. They know about ‘Two minute noodles’, but not other types of pasta. Well, I must say, with the little that I had at my disposal, I managed to conjure up a superb meal for them. I would really have liked to keep some leftovers, but they just kept on eating until there was nothing left and the little that there was left, they took to share with the other ‘villagers’! The thought came to me that we are so privileged to have so much to enjoy. These people have never even tasted a decent pasta dish, while we often complain with a hot loaf of bread under the arm. Even my recipe books had Ema drooling at the mouth with every food picture she saw.

At this stage the recipe book is also just mouth-watering pictures that I can only hope to look forward to the day when I can eat that kind of food again and not all this ‘Alien Culture’ food. Not that I’m moaning, at least I have food to eat, but I really would appreciate better facilities and a better variety of ingredients to be able to make a really good dish, and even to experiment a bit. But I suppose this is all part of what I need to get used to. All part of the experience.
　

Afrikaans Version:
Vanoggend het ek weer vroeg opgestaan en koffie gemaak en na die mooi sonsopkoms gele en kyk. Dis so lekker om net in die ‘hammock’ te le en ‘swing’ terwyl die wind so waai en ek na die son se strale kyk wat in alle kleure deur die wolke breek. In die verte is Avea-eiland en kom die sonstrale al hoe nader vanuit daardie rigting.

Elmo skryf op my Facebook ‘muur’ - Green of jealousy!

Anton skryf iets baie interessants wat ek nie geweet het nie, en ek glo baie van julle ook nie geweet het nie. Ek haal aan :

‘Most pacific islands down your way are a day ahead of us. Samoa being the exception. They had a loooong year in 1892, having Monday the 4th of July twice to change their date back one day back…. And 1892 was already a leap year‘.

Ek het daarna op die internet gegaan en met baie gesukkel om aanlyn te kom, wel tog op hierdie brokkie inligtig gekom oor die dag in geskiedenis :

‘A similar adjustment of the date line occurred in 1892 when king Malietoa Laupepa of Samoa was persuaded by a major American business house trading in that region to adopt the American day reckoning instead of the Asian day reckoning. In a fine stroke of diplomatic flattery this was put into effect by ordaining that the 4th of July in that year would be celebrated twice‘

Margaret Isabella (Balfour) Stevenson (1829-1897), the mother of the Scottish writer Robert Louis Stevenson (1850-1894) who had settled in Samoa in 1890, described the occurrence of the ‘second 4th July, 1892’ as follows in her Letters from Samoa:

“Surely now I have been round the world, since at last I have done that to which I used to look forward, I have ‘gained a day.’ It seems that all this time we have been counting wrong, because in former days communication was entirely with Australia, and it was simpler and in every way more natural to follow the Australian calendar; but now that so many vessels come from San Francisco, the powers that be have decided to set this right, and to adopt the date that belongs to our actual geographical position. To this end, therefore, we are ordered to keep two Mondays in this week, which will get us straight.”


29 Augustus 2010

Laat die middag beskryf ek my dag op Facebook : ‘Had a full day. Met one of Italy’s wealthiest men. His 50m yacht is in our harbour. Then went for an island walk, made pasta for the locals - there first ever taste of pasta.

Die Italiaanse omie en sy vriend het my hier van bo-af sien aankom en begin ‘hallo’ skree en in dieselfde asem omverskoning vra dat hulle sommer so inbars en inbraak maak op my privaatheid. Maar hulle het van die hawe se kant gesien hier is ‘n huis op die bult en besluit om die steil opdraende na die herehuis te neem. Hulle was heel nuuskierig om ‘n Suid Afrikaner hier te ontmoet en wou net weet hoe ek myself besig hou gedurende naweke en in die aande aangesien hier niks op die eiland aangaan nie. Beide was baie aangenaam en het ek lekker met hulle gesels. Die maer en uitgeteerde omie is die skatryk een wat slegs 3 weke tevore hierdie pragtige seiljag aangekoop het. Volgens sy vriend wat al die vertaal en praatwerk gedoen het en wat jare gelede Italie se Hoof van die Effektebeurs was, is dit een van die grootste seiljagte ter wereld en moes hy my ook daarop attent maak dat die omie ‘n baie ryk man is en sy vorige seiljag aan die rykste man in Australie verkoop het paar weke tevore.

Van Greg se huis af het hierdie seiljag asemrowend gelyk en het ek later afgestap om te gaan foto’s neem van dit. Sy mas is sowat 60 meter hoog en aan die agterkant van die seiljag slaan ’n deur oop sodat mens met trappe kan afloop na die watervlak. Dis so groot dat daar selfs ‘n motor kan inry. Wow, ek sal nie omgee om net te kon sien hoe dit op die seiljag lyk nie. Hulle het my ook nie eens genooi vir iets te drinke of ete nie!

Ek het teruggestap en begin om die pastagereg te maak wat ek aan die werkers belowe het. Hulle het my met sulke uitdrukkinglose gesigte aangestaar toe ek vra of hulle al ooit pasta geeet het. Ema se gesig het sommer so skeef getrek asof ek vir hulle die aakligste gereg beskryf het, en wou sy weet of ’n mens dit wel kan eet. ‘Two minute noodles’ is bekend aan hulle, maar nie ander soorte pastas nie. Wel, ek moet se, met dit wat ek tot my beskikking gehad het, het ek ’n uithaler ete vir hulle voorgesit. Ek wou so graag van die kos wat oorgebly het terugneem na my huis, maar hulle het net aanhou eet en dit sommer ook met ander in die ‘village’ gedeel. Die gedagte het by my opgekom dat ons so bevoorreg is om soveel te kan he en te geniet. Hierdie mense het nog nooit eens ‘n pastagereg gehad nie terwyl ons soms klae met ‘n warmbrood onder die arm. Selfs die foto’s van my resepteboek was vir Ema te wonderlik en het haar mond gewater met elke gereg wat sy in die boek gesien het.

Op die stadium is dit vir my ook maar net ‘n prentjie in ‘n boek en kan ek ook maar net uitsien na daardie dag wanneer ek weer sulke kos kan eet en nie al hierdie ‘Volksvreemde’ geregte hoef te eet nie. Nie dat ek kla nie, ten minste het ek kos om te eet, maar ek sou baie eerder meer geriewe en bestraddle tot my beskikking wou gehad om weer ’n lekker bord kos te kan voorsit en te geniet, en sommer ook te kon eksperimenteer met al die nuwe kosse en dinge wat ek nou aan gewoond moet raak.
　

My eerste kennismaking met Kava

Baie oggende, en selfs in die aande word daar tee gedrink met ’n paar ontbytkoekies daarby wat soortgelyk is as ons Cream Crackers tuis. Dis net effe kleiner en ietwat dikker. Dit word dan in die bakkie met tee geweek tot sag en dan geeet. Soms is dit ook die enigste kos wat hulle eet, maar volgens die klomp hier, is dit wat meeste Fijiane eet. Shame, ook maar nie geld om ander kos te koop nie. G’n wonder van hulle lyk ondervoed nie maar is dit dalk ook die rede hoekom ek paar kilo’s afgeskud het. Nie dat ek klae nie, inteendeel ek wil nog so paar kan afskud!

Na ek die weeklikse salarisse betaal het, en almal hul aankope in die ‘Sometime Store’ gedoen het (so genoem want somtyds is dit oop, somtyds nie), is ek boontoe waar ek bly. Hulle het my genooi om later die aand ‘Kava’ te kom drink. Dit is ook beter bekend as ‘Yoqona’ of ‘Grog’ en is dit my eerste kennismaking met die welbesproke drank. Ek is nogal opgewonde oor die feit dat ek ook deel kan wees van hierdie tradisionele seremonie. Min wetende wat eintlik op my wag.

Yoqona (Piper methysticum) is ‘n tipe peperplant en het ‘n eerbare plek in die kultuur en tradisie van die Fijiaanse volk. In die vroeere jare is dit slegs deur die Hoofde (chiefs) en Priesters gedrink, maar deesdae word dit deur almal gedrink.
Om Kava of ‘Grog’ soos hulle dit ook noem, te drink, is eintlik ‘n manier om besoekers te verwelkom en om met mense te ‘bond’. Dan word daar stories vertel en ook sommer net gesels om die tyd te verdryf terwyl elke nou en dan ’n bakkie (wat ’n halwe dopgedeelte is van die Kokosneut) gevul en aan elkeen gegee word om te drink. Eerstens aan die besoekers, en dan die Chief of die oudste persoon.

Wanneer jy genooi word deur die ‘Village Chief’ vir ‘n Kavaseremonie, is daar sekere protokol wat gevolg moet word. Almal sit in ‘n sirkel met hul bene gekruis en moet jy in die rigting van die Hoof (chief) kyk asook die ’Tanoa’ wat die groot houtbak is waarin die Kava gemaak word. Jy mag nooit deur die sirkel na die oorkant loop nie, of jou rug op die houtbak draai, of jou tone na die bak wys nie. Baie maal sal daar ‘n tou aan die houtbak vasgemaak wees met ’n groot wit skulp aan die anderkant. Dit verteenwoordig die skakel met die geeste. Gelukkig was hier nie so iets nie, net die geselligheid.

Hier aan't huis van Misa en Maria is almal net opgewonde om weer ‘Grog’ te drink en my te verwelkom. Almal sit op die voorstoep op die grond in ‘n kring, terwyl Misa aan die bo-punt sit met die bak waarin die Kava gemaak word. Die gedroogde wortel van die plant word verpoeier en in ’n klein sakkie gegooi. ’n Beker koue water word in die bak gegooi en die sakkie met droe bestandele word daarin geplaas en met die hande bewerk en die vloeistof uitgedruk, en dan weer in die water gedruk en bewerk en weer uitgedruk. So word dit bewerk tot die verlangde sterkte en word die vloeistof, wat soos grys modderwater lyk, se kleur bekyk. Indien dit donker van kleur is, is dit te sterk en word nog water bygevoeg. In my oe is ‘modderwater maar modderwater’, Wat my pla is die feit dat dit deur iemand met kaalhande bewerk word, en in hierdie geval die van Misa. Is sy hande skoon, wonder ek.
Baie jare gelede was dit die voorreg van maagde om kava te kou en met hul tande te brei en dan in die son gelaat om te droog sodat dit maklik verpoeier kon word.

Die klein bakkie word gevul en aan my gegee. Almal se ’Bula’ wat eintlik ’Cheers’ of ’lewe’ beteken. Dis ook hul wyse van groet ’Bula’. Aangesien ek nie hul tradisies ken nie, was ek veronderstel om eenkeer met my hande te klap en dit dan te drink. Dis veronderstel om in eenslag gedrink te word, maar ek kan nie so vinnig drink nie en vat so paar slukke van hierdie peperige modderwater. Almal het iets te se in Fijiaans en ek is veronderstel om 3 maal met my hande te klap om dankie te se. Ek het sommer dadelik die newe effek gevoel van my tong wat voel of dit leweloos is, maar was dit ook net vir ‘n kort tydjie. Te veel van die drank kan veroorsaak dat jy lighoofdig voel asook die lewelose gevoel in jou tong en lippe. 'n Oormaat van die sterk drank kan ook veroorsaak dat jou vel begin afdop of skilfer en wat genoem word ‘Kanikani’ (nogal gepas sou ek se want jy kan nie te veel van dit drink nie)

Na elkeen sy bakkie met Kava gedrink het, sing hulle op begeleiding van die ghitaar asook met ‘n baie kleiner weergawe van die ghitaar. Moet se, die musiek is so mooi en het ek die sang regtig geniet en het hulle selfs my gunsteling liedjie gesing ‘LomaLoma’ (google die naam en dan hoor jy die liedjie en sien jy sommer hoe Lomaloma lyk, die grootste village hier op die eiland van Vanuabalavu). Maar dis ook omtrent al, want ek kan nie veel se van Kava nie, of soos hulle spottenderwys daarna verwys - ‘Fijian Whiskey’.

Ek skryf op my Facebook : Die musiek was great maar die drank OMG - Fijian Whiskey - lyk dieselfde as modderwater en proe ook so maar met ‘n ‘dash of pepper’ - maak jou tong ‘numb’ - Het ses koppies gehad maar nie dronk daarvan geword nie. Para het al met die tweede koppietjie dronk gelyk.

Anton skryf : You’re a brave man
Ek antwoord dat as mens in Rome is maak jy soos die Romeine
Anton se dat die warriors van ouds dit gedrink het en dis duidelik dat dit my baie moed gee. (ja seker, maar mens moet tog eers die eerste sluk neem voordat die 'brave-geid' posvat)
Tammy : ‘Rather you than me‘. Ek weet hulle se ‘try everything once‘, maar vir my is daar ‘a line - not a fine line! A thick prominent unbroken line‘.
Tania : Klink na pret

"Livingston" se bootvaart na Mavana

Tony is vroeg hier om te kyk hoe dit gaan. Gelukkig het niks deur die nag verkeerd geloop nie, en kan hy vanoggend net die televisie instel. Daar is glo net een kanaal waarna ek kan kyk wat die gratis kanaal is, al die ander kanale moet jy voor betaal, maar omdat die eienaars nooit hier op die eiland is om van die diens gebruik te maak nie, is dit nie in gebruik nie . Maar ek is tevrede dat ek ten minste iets sal kan sien. Wat die Kanaal bied, sal ek nog moet uitvind.

Tony noem aan my genoem dat hy nou ‘geen meer seggenskap’ het oor die werkers nie en dat hy dit nou aan my oorlaat as die bestuurder van die plantasie. Dis nou my verantwoordelikheid om na al die werk om te sien en om die personeel en hul sake te behartig.

John is weg met sy graaf na die oorkantste eiland om ook daar monsters van die grond te neem terwyl ek afstap na Koromotua om te gaan kyk wat die werkers doen. Soos gewoonlik is Noko gereed om my Vara te voer. Ek stap terug en besluit om gou na die boot te loop aangesien dit amper middagete is en ek tog net wil groet voordat Tony en John vertrek. Maar groot is my verbasing toe John my bel en se dat hulle ‘n paar seemyl van die eiland is en dat hulle reeds vertrek het. Sjoe, dink ek, mens groet tog eers voor jy vertrek, nie waar nie? Beslis nie ons ‘dam se eende’ hierdie nie - soos Leona sal se.

Ek voel opgewonde oor alles en bid die Here dat ek tog net my werk sal kan doen na die beste van my vermoe. Ek is maar ’n stadsjapie en weet nie veel van baie van die werk wat my opgele is nie. Maar met Sy hulp en krag weet ek sal ek dit kan doen.

Die aand is alles stil en donker en die maan skyn so oor die see, skryf ek op my Facebookprofiel :

Ek luister na Tol&Tol en drink ‘n glasie wyn terwyl ek kyk na die nuwe maan wat oor die baai skyn. Ek skryf verder dat ek verlang na iemand… (met baie dotjies agterna)

Net voor ek in die bed klim, lees ek die reaksie op my muurskrywe en ander boodskappe wat intussen deurkom.

Erika skryf : Me
Gary : your friends
Ernest : me me me me me
Isabelle : Us

Ja dink ek. Dit sal baie lekker wees om iemand hier by my te he wat dit saam met my kan geniet, of sommer net iemand vir geselskap. Dis vreeslik alleen en moet ek myself maar besig hou met allerhande dingetjies, al het ek lankal reeds geweet waarvoor ek my inlaat.

In die middel van die nag skrik ek wakker van geluide vanuit die kombuis. My hart ruk sommer so en ‘n gedagte kom by my op dat iemand dalk in die huis is alhoewel al die deure toe is maar nie gesluit nie. Ek neem my pieperige flitsliggie en treetjie vir treetjie loop ek na die kombis. Dis tjoepstil en niks of niemand hier nie. Ek sien die koekie seep op die grond le en tel dit op en sit dit weer op sy plek. Vreemd, dink ek.

Die volgende oggend is ek vroeg wakker en maak moerkoffie om op die stoep te sit en drink. Maar vanoggend le ek in die hangmat en drink my koffie terwyl ek na die mooi sonsopkoms daar ver oor die Stille Oseaan kyk.

Erika skryf later : steeds onwerklik en sal moet kom kuier om te besef hoe werklik dit is.

Dit laat my dink aan die fliek ‘Out of Africa’ en die setlaars wat jare tevore die onbekendes ingevaar het opsoek na nuwe werelde en plekke om te bly. Dit moes nie maklik gewees het nie, want wat kon hulle als met hul saamneem? Die minimum, dink ek. En dit wat hul met hul saamgebring het was ook maar net die nodigste om te kan oorleef vir ‘n kort tydperk tot hul ‘n plek gevind het om te bly.

Tania skryf op my Facebookmuur :You go Livingston!

Die werkers is almal klaar gewerk, en soos gewoonlik gaan ek na Noko en Ema vir my daaglikse middagtee. Sy is nie tuis nie en se Noko aan my dat hy haar moet gaan haal in Mavana, ‘n village verder suid op die eiland. Ek vra of ek kan saamgaan aangesien ek dan ietsie meer van die eiland sal sien terwyl ons in die klein bootjie om die eilandgroep vaar. Hy is tog te bly want nou kan sy ‘manager’ sien waar sy vrou eintlik vandaan kom.

Avinash kry diesel wat in een van die grotte weggesteek is en gooi dit in die boot se enjin. Ek, met my kamera in my hand, is ook op die klein bootjie, wat volgens my net sowat 8 mense kan vervoer. Ons is met ‘n vaart hier weg en is hier ook geen golwe in die baai nie. Ek neem foto’s so ver ons vaar. Na ‘n kort rukkie is ons uit die baai en vaar ons langs die eiland verby. Die see is egter hier nie so rustig nie en stroom groot golwe na ons aan. Avinash trek weg met volle vaart en met tye trek die bootjie deur die lug om met ‘n harde plons terug op die see te land. My ingewande voel of alles wil uitval en klou ek met alle mag en krag aan die sitplek sodat ek nie ook deur die lug trek nie. My stuitjie voel seer, maar smile ek elke keer en neem foto’s so ver ons vaar. Ek gee moed op want ek kry nie die kamera se fokus reg nie omdat die boot heeltyd skud en deur die lug trek, en ook omdat die sproei van die water op my lens beland. Noko het iewers ‘n stuk plastiek gekry wat hy so oor hom trek met net sy koddige gesiggie wat uitsteek sodat hy nie te nat word van die water nie. Genade dink ek, g’n ordentlike mens sal so ’n boortit oorleef nie? En wat gaan ek maak wanneer mense vir my hier op die eiland kom kuier? Hulle sal dit mos nooit oorleef nie?

Ons het sowat 20 minute deur hel moes gaan (volgens my), maar kom ons by die village van Mavana aan. Dank die Vader dink ek, ten minste is ons nou veilig en is my gebede beantwoord want ek het lanklaas so hard gebid soos op hierdie bootjie, al het dit dalk vir Noko en Avinash gelyk of ek heeltyd smile. Elke keer as ek na hulle kyk, dan smile hulle terwyl ek moet vasskop om my balans te hou in ‘n bootjie wat opvul met liters en liters water en oor my voete spoel. Die gedagte het by my opgekom toe Jesus onder in die skuitjie aan die slaap was en die dissipels gedink het hulle gaan vergaan. Ek kan net dink waardeur hulle moes gaan, want glo my, jy moet baie versekerd van jouself wees om op so ‘n bootrit te kan slaap, want dit kan nogal angswekkend wees.

Hier in Mavana is ‘n varswatermeer aan die noord-oostelike gedeelte en word dit deur die inwoners as heilig beskou. Geen persoon word hier toegelaat nie en word daar slegs eenkeer per jaar ‘n seremonie hier uitgevoer. Enige persoon wat die plek sou betree, sal glo nooit weer kan slaap nie, en indien jy uitgevang word om die plek te besoek, sal die bewoners jou agtervolg en doodmaak.
Mense van die village asook mense van ander streke en selfs so ver as New Zealand en Australie, neem hier deel aan die jaarlikse visvangs wat deur die tradisionele priester gereel word. Die mans en vroue werk blare aanmekaar wat dan as ’n romp dien en wat hulle om hul lyf vasmaak aangesien jy nie met iets anders as net die blare-romp in die water mag gaan nie. Die vrouens spring dan in die water rond sodat die vis wat net hier te vinde is, - volgens hulle - kwaad kan word en in die lug spring, en wat die mans dan met hul nette vang. Die bewoners glo ook dat die manlike visse aangetrokke voel tot die vrouens is en kan daarom dus maklik in die nette gevang word.
Dit word ook vertel dat ‘n Tongaanse prinses oor die eiland gevlieg het om vir haar ‘lover’ te gaan kuier op Taveuni, ‘n ander buureiland, en toe die visse hier in die meer laat val het.

Ek stap by die village se winkeltjie in om so paar eetgoedjies vir my te koop om terug te neem na Nabavatu Village waar ons bly. Dis donker in die winkel wat net een rak in die middel van die winkel het. Ek moet mooi kyk wat alles op die rak is sodat ek nie volksvreemde goed neem nie. Maar hier is geen groot verskeidenheid nie, net die uiters noodsaaklike dinge. Ek soek vir sjokolade en ander lekkernye, maar vind niks as net suigstokkies nie. Daar word hier geen ander lekkernye verkoop as net suigstokkies en tjappies nie. Die meisie skryf alles per hand op en doen haar berekeninge. Dis net ietsie oor die 28 FJD wat sowat R100 is. Nogal duur dink ek vir wat dit is, en ook vir die feit dat ek alles met vier moet maal weens die Rand / Fiji Dollar wisselkoers. Sy vra verskoning dat hulle geen plastieksakke het nie maar vind tog 2 ander tipe sakkies om my goed in te verpak. Avinash vra of hulle nie ‘n boks het sodat alles daarin gesit kan word nie aangesien ons per boot moet terug.
Intussen kom meer mense by die winkel aan om te kom kyk na die nuwe ‘manager’ van Nabavatu Plantasie en hoor ek so tussendeur die pratery ; Tsak, en dan die herhaling deur die ander persoon, Tsak, wat probeer om my naam te kan uitspreek.

Ek neem ‘n foto of twee van ‘n gedenkplaat by ‘n gemeenskapsaal net verder, en hoor skielik my naam : Tjaat (sonder die ‘r’) hello, how are you? Die meisie kom nader en sien ek dat dit Josephine is, die 14 jarige dogter van Noko en Ema. Ag, en sy loop so met volle bors vooruit terwyl al die mense na ons kyk, so asof sy wil se : 'Ag ek ken hom tog', hy is ons ‘manager’.

Die son is intussen onder maar is dit skerp skemer. Ek en Ema en die twee dogters sit reeds op die bootjie terwyl Noko later inspring. Avinash het die bootjie die waters ingestoot tot waar hy die enjin kon laat sak, ingeklim en kon ons verder vaar. Die enjin sukkel om te vat maar seil ons die klein hawetjie uit. Ek sit in die middel van die dwarssitplek en kyk agtertoe, terwyl Ema (wat ietwat aan die swaar kant is) aan my linkerkant sit. Josephine en Priscilla sit aan my regterkant terwyl Noko regs agter van my sit. Avinash sit agter in die middel omdat hy die stuurman is. Skielik tref ons bootjie se skroef iets en gaan die enjin staan. Ag Liewe Here, dink ek, nie nog dit ook nie! Hier in die middel van die see, ver van die kant van die eiland, en ek kan nie eens swem nie! Wat van my kamera? Ema skree verwoed in Fijiaans, maar al wat ek kan uitmaak is ‘Binas’, die naam vir Avinash. Dan tref ‘n golf ons en moet ek vasskop soos ‘n steeks donkie. Here help my, dink ek elke keer. ‘Binaaaas!’, skree Ema weer, dan slat ‘n ander golf ons bootjie weer. Sy sit en tuur in die donkerte so op die watervlak en kyk na enige donker aanrollende golwe sodat sy vir Avinash kan waarsku en hy dan net die bootjie effe draai sodat die golf ons nie te hard tref nie en ons so saam met die golf kan ry. Intussen het Noko vir Priscilla gekry om agter te gaan sit sodat daar meer van ‘n gewigsbalans op die bootjie is. Josephine het nie ‘n saak met ons nie en is net doenig met haar selfoon wat sy elke nou en dan aan haar ma gee. Duidelik is sy nie bang nie, dink ek.

Dan tref ‘n golf ons weer en spat die water in die bootjie. Noko skep verwoed water uit die bootjie met sy emmertjie, net om deur ‘n ander golf opgevul word wat in die bootjie breek. Here van genade, dink ek en kyk steeds agtertoe, amper soos ‘n volstruis wat sy kop in die grond druk, terwyl al die ander na vore kyk. Ons word verskeie kere deur ‘n golf getref wat die bootjie met water vul. Kort-kort se Ema aan my dat sy bang is vir die see terwyl Noko steeds verwoed en sonder ophou water uit die bootjie skep. Dis donker en het ons net die sterre wat ons pad van water verlig, terwyl Avinash ook die silhouet van die eiland dophou sodat ons nie te naby daaraan kom nie en sodoende ‘n koraalrif tref nie. Dit voel na ‘n ewigheid maar kom ons na sowat 90 minute in veilige hawens aan, Nabavatu se hawetjie. Die bootjie tref skielik rotse met ‘n helse slag en kom tot stilstand. Wat nou, vra ek? Ons is hier, se Ema. 'Thanks God', voeg sy by. Ja, dank die Here, want nie weer vaar ek in die nag op die donker see nie. My senuwees sal dit nooit hou nie!

Die bootjie word afgelaai en dra Avinash my boks met kruideniersware. Ek het iemand anders se mandjie en loop ons die 271 trappe uit na bo. Avinash hardloop met al die swaar bokse na bo en kry ons hom later waar hy op sy rug le en op ons wag. Al blasende en met net my klein flitsliggie, kom ons by die village aan.

'Some tea', vra Ema aan my. 'Yes thank you', se ek terwyl Noko ‘n stoel nader trek vir die ‘manager’ terwyl al die ander op die grond sit. Ek wil nie so verhewe edelman voorkom nie en sit op die grond, ‘Fijian style’ soos Ema elke keer vir my se. Sy wil nie he ek moet loop alvorens ek nie van die kos geeet het wat sy van haar village af gebring het nie. Vandag se gereg bestaan uit vis en ‘n tipe knol (so iets soos ‘n patat) wat in ‘n Lovo gaargemaak word maar wat vir my eerder na koue vark- of skaapvet proe. Daardie gevoel van as jy in vet byt en jou tandmerke bly daar agter vassit - daai soort smaak. Nie sleg nie, maar nie iets wat ek elke keer sal wil eet nie.

By die Homestead aangekom beskryf ek kortliks my boottrip waarop party vriende reageer :

Nicola : Bahahahahahaaaaaaaaaa, that is so funny
Tania : en was jy kalm
Anton : Was jy ‘n (non)-paying passenger of het jy ook ‘n job gehad op die boot
Erika : Histeries
Gary : Sterkte
Ek antwoord Anton dat ek die job gehad het om te bid dat ons nie sou vergaan nie waarop hy terug antwoord dat ek bly moet wees my naam is nie Jona nie
Nicola : I am now doubting putting Fiji on my list of places to visit before I die. Seems there’s a very good chance of me dying while there.

Ja, dit is 'funny' as ek nou agterna aan dit dink. Maar glo my, ek het seker 'n jaar se gebede opgese in daardie 90 minute!