Ek is vandag so opgewonde want ek het hierdie wonderlike idees in my kop van alles wat ek wil doen en hoe ek die mense van die eiland van Vanuabalavu wil help. Maar dis ook nie op my eie dat ek dit kan doen nie en versoek daarom dus julle hulp sodat hierdie mense wat in my hart ingekruip het ook ‘n stukkie ‘hemel’ kan ervaar wat ons so as vanselfsprekend aanvaar en geniet.
Volgens die mense met wie ek hier op die eiland, en selfs in Suva (die hoofstad van Fiji) gesels het, word Vanuabalavu en ander eilande in die Lau groep, die “Vergete eilande” genoem. Die rede hiervoor is dat dit baie ver van die hoofeiland is en die regering nie veel aandag aan hierdie gedeelte gee nie. Dit is nie voortvarend soos die ander eilande nie, en was daarom ‘n maklike teiken in die verlede gewees vir Tonga om die eilandgroep oor te neem. As gevolge daarvan is die Tongaanse invloed sterk te bespeur in die kultuur en boustyl van die mense op hierdie eiland.
Alle voorrade en ander benodighede word vanaf die hoofeieland ingevlieg of per boot verskeep wat die kostes geweldig opstoot en beinvloed. Daarom dat net die uiters noodsaaklike voorrade aangekoop word, aangesien dit net te duur is vir enige ander sogenaamde luukshede.
Reeds word meeste van Fiji se voorrade en daaglikse gebruikmiddels van New Zealand of Australie ingevoer wat dit vir meeste mense buite bereik laat. ‘n Vliegtuigrit vanaf Vanuabalavu na Suva (wat slegs eenkeer per week plaasvind) neem sowat ‘n uur en ‘n half. ‘n Bootreis neem sowat 28 uur indien die weer dit toelaat. Die boot kom ook net eenkeer per maand uit na die eiland, maar indien die see rof is, word dit gekanselleer en wag dit tot die volgende maand. So baie keer is goed bestel en betaal, maar het mense twee maande moes wag vir die voorraad om te arriveer.
Maar laat ek so bietjie meer agtergrond gee oor myself en my werk :
Ek het na die eiland gekom om hier te werk as eilandbestuurder van Nabavatu Plantasie waar kokosneute verwerk word tot ‘Virgin Coconut Oil‘. Dis maar een van vele take wat my opgele is, maar geniet ek ook die ander uitdagings en wat dit my bied. So het ek ook vele male met Skapie se 3 stiefma‘s baklei en stoei vir ‘n speen om aan te suig (nie ek nie, Skapie - lol), en in die proses ’n paar byt- en stampwonde opgedoen. Ook is ek verantwoordelik vir die betaling van salarisse en ook die bestuur van die piepklein winkeltjie in die village waar slegs 6 huise is. Dan ook maar net algemene instandhouding van die plek.
Dis egter ‘n baie groot opoffering wat ek moes maak om hiernatoe te kom, en indien ek voor die tyd moes weet wat my hier te wagte sou wees, sou ek dit sekerlik nie aanvaar het nie. Maar nou is ek hier en wil ek ‘n verskil maak aan die lewensgehalte van die mense en hulle iets bied wat voorheen geensins hier beskikbaar was nie. Ook wil ek hulle leer om iets met hul hande te doen en te maak, sodat hulle besig kan wees met kreatiewe idees en sodoende ‘n ekstra inkomste vir hulself te kan genereer.
In Mavana word wel matte gemaak van blare van ‘n soort plant wat op die land groei, maar verder geen ander bedryf nie. Ek wil hulle leer om goed soos juwele te maak met die sade en skulpe wat hier beskikbaar is, of boekoortreksels met die flas van die Kokosneutboom, en ook om die blare van sekere bome te kan gebruik om geskenkies van te maak. Of selfs net kaartjies wat mense kan gebruik as aandenking of sommer net aan vriende of familie te kan stuur. Maar soos ek genoem het, moet alles van die hoofeiland af kom, en is daar in Suva ook nie veel te vinde nie. Daarom dat ek gedink het om almal van julle te vra om tog net ‘n klein bydrae te kan maak en vir my (die werkers) ‘n klein pakkie te stuur met paar benodighede in. Dit hoef nie duur te wees nie en moet verkieslik sommer net in ‘n “padded envelope” kan pas. Ek het verskeie goed nodig wat geensins hier op die eiland beskikbaar is nie, goed soos byvoorbeeld inkleurpotlode, kleefband, Bostik (slegs ‘glue sticks’ is hier beskikbaar maar nie sterk genoeg waarvoor ons dit benodig nie) en nog baie ander dinge wat ek hieronder sal noem.
Met dit wat ek tot my beskikking gehad het, het ek die afgelope week vir hulle gewys wat ek in gedagte het hoe om ’n ekstra inkomste te kan verdien. Maar soos Ema se, en ek kwoteer : “What that, with what money. From where’s we get things to makes?” Hulle was verbaas toe ek wel aan hul die paar goedjies wys en was almal opgewonde om iets te begin doen. Soveel so dat almal nou sade optel en kyk vir mooi blare wat ons kan gebruik vir die doel.
Nog ‘n idee wat ek het, is om ‘n koffiekroeg of ‘n klein restaurantjie hier op die eiland te begin. Daar is soveel wat van my idee hou, en het die nuus nou al ver versprei en kyk die mense op na my om te sien wat ek uitgerig gaan kry. Hier was nog nooit voorheen enige iets van so aard nie aangesien niemand die geld het om so iets te begin nie. Soos voorheen op Facebook genoem is daar die oulikste klein huisie op die strandfront in Lomaloma wat ek vir die doel wil gebruik. Ek was absoluut verlief op die vervalle plekkie wat ongelooflike potensiaal het, wat na die sikloon net so agtergelaat is omdat daar nie geld is om dit reg te maak nie. (voorrade om dit te herstel moet van Suva per boot kom en die aankoop en verskepingskostes is baie - in hul terme)
Hier is geen aktiwiteite vir die mense op die eiland nie. Geen restautant of koffiekroeg waar hulle net kan gaan sit en ‘n stukkie koek eet of koffie drink nie. Geen gym waar hulle kan oefen nie, geen ander sport word hier beoefen nie. Geen winkels om in rond te loop of net sommer ‘window shopping’ te doen nie. Niks, absoluut niks! Hier is niks wat hulle lewenskwaliteit kan verbeter nie. Selfs om na die TV te kyk of radio te luister is vir baie net iets wat hulle van weet maar self nie het nie, of by bure moet kyk of luister. Daarom dat daar meeste aande net Kava gedrink word want dit is die enigste aktiwiteit op die eiland - om dronk te word! Op die hele eiland is 3 winkels te vinde wat kosvoorraad en ander huishoudelike items verkoop. En dan moet ek ook byvoeg, dat dit nie is soos waaraan ons tuis gewoond is nie. Net die nodigste word hier verkoop. Die grootste winkel hier in Lomaloma het 8 rye rakke en elke rak het ‘n verdere 3 rakke aan beide kante, met ander woorde 48 in totaal. Daar is op elke rak nie veel te vinde nie aangesien net die nodigste uitgestal word, maar lyk die winkelrakke wel vol. Die rede? Een hele rak sal byvoorbeeld net Bully beef / Corned Beef op he (sowat 100 blikkies of dalk meer) terwyl ’n ander een weer net blikkies met vis bevat. So het elke rak omtrent dieselfde verhouding met dit wat daarop uitgestal word. Een soort, maar baie van dit.
So kry ek byvoorbeeld geen onderarmsproei hier nie, of selfs ’n ander badseep as net die ‘pers of pienk’ wat beskikbaar is. Geen handeroom of ander mooimaak goed soos gesigpoeiers of ‘make-up' is hier vir die vrouens beskikbaar nie. Ema was ekstaties toe ek haar vertel dat ek my vriende gaan vra om vir haar tog net 'make-up' te stuur. Ja, en om te dink dat in Suid Afrika mens so maklik verby iets loop sonder om aandag daaraan te skenk, min wetende dat daar ‘n baie groot nood is daar buite van mense wat nog nooit so iets kon he of bekostig nie.
Selfone hier is so oudmodies en is my foon die grootste aantrekkingskrag hier op die eiland. Mense het nou al tot aan die anderkant van die eiland gehoor my foon kan musiek speel, foto’s neem, op die internet gaan, speletjies speel en nog so paar ander goed doen. Die fone wat ek hier gesien het by van die mense, het almal klein skermpies so groot soos jou duimnael. Om foto’s per ‘mms’ te stuur het hul nog nooit van gehoor nie aangesien dit nie hier beskikbaar is by enige van die twee netwerke nie. ‘n Geheuekaart het hul nie eens geweet bestaan nie. Soos Ema altyd se : “What that?” En om te dink ek het 3 ander ongebruikte fone in SA wat ek aan hulle kon gegee het.
So julle kan sien hulle mis geweldig uit en is ek hier om te help om ’n verskil te maak. Maar met my salaris wat ek hier verdien, kan ek nie al die kostes alleen dra nie. Net om jul ’n idee te gee. Ek verdien nie baie nie, en my voorraad wat ek die maand alleen, van Suva bestel het (wat per boot hiernatoe kom) is gelykstaande aan 3 weke se salaris. En dis vir een maand se gebruik! Ek het gedink ek sou iets kon spaar en wegsit, maar weens die feit dat hier niks is nie en ek alles van Suva moet bestel, oorleef ek ook maar net van dag tot dag. Maar ek klae nie, al klink dit soms so. Ek het nou al ’vrede’ gemaak met die idee dat ek hier is en nie veel luukshede sal he nie. Maar glo my, baie dae verlang ek net om ’n lekker roomys te kan eet, ’n gaskoeldrank te kan drink, sjokolade te kan he, kaas oor my kos te kan geniet, pap te kan eet, ‘n vleisie te kan braai, yohurt te kan verslind, of sommer myself met biltong te bederf. En niks van dit is hier beskikbaar nie! En hierdie is maar net ‘n handvol van dinge wat nie hier bekombaar is nie.
Ek vra daarom dus dat julle dit sal oorweeg om vir ons hier iets te kan stuur soos in my lysie hieronder weegegee word. Met dit wat ek van julle sal ontvang, sal ek hulle dan weer kan help en sodoende ‘n “Upliftment program” kan begin. Nie soseer om my eie behoeftes te bevredig nie, maar vir hulle wat ‘n baie groot nood het. Vir die mense wat nog nooit iets gehad het wat ek of jy elke dag geniet of ervaar nie.
As elkeen net met my kan konfigureer oor dit wat hulle kan stuur, sodat ek kan kontroleer en nie uitmis op iets nie. Dit hoef regtig nie duur te wees nie en moet, soos genoem, sommer net in ‘n “padded envelope” kan pas wat verkieslik dan net ook geregistreer moet wees. Dit moet regtig nie jou sak ruk nie, en enige iets van 10 tot 100 rand sal waardeer word :
My adres is soos volg :
Tjaart Herbst
Manager of Nabavatu Plantation
PO Box 24
Lomaloma
Vanuabalavu
Lau group of islands
Fiji
Ons het dinge nodig soos :
( En glo my as ek se dat hier geen sulke dinge beskikbaar is nie, selfs in Suva aangesien ons kantoor daar is en hulle my verbaas gevra het wat meeste van die goed is )
Naalde - verskillende diktes - om gaatjies in sade te druk om die vislyn deur te ryg.
Klein en groterige sker, asook een met ‘n riffel lem wat gebruik kan word om kaartjies te sny vir ‘n riffelrand effek
Verskillende kleure en dikte lint - om strikkies te maak vir die kaartjies as versiering
Verskillende kleure en grootte kraletjies wat in die maak van juwele gebruik kan word tesame met die sade
Hakies om die stringetjie krale vas en los te maak
Enige ander versierinkies wat in die maak van juwele gebruik kan word
Bostik of ander sterk gom - hier is slegs ‘glue stick’ beskikbaar en geensins vir die doel waarvoor ek dit wil gebruik nie
‘n ’NT Cutter’ met lemmetjies vir die sny van papier
Waterverf vir die verf van motiewe op die papier vir kaartjies
Kalligrafie pennestel - vir myself wat ek kan gebruik om sierskrif op die kaartjies te doen
Kleurkryt en ander inkleur potlode
Plakkertjies wat gebruik kan word op die kaartjies
Wit harde papier om kaartjies te maak. A4 of A5 groottes
Wit koeverte - verskillende groottes aangesien hier slegs een soort is maar wat ook nie wit is nie
Kleefband asook maskeerband en enige ander sterk band wat ons kan gebruik om die boekies mee vas te plak en te bind
Enige grootte hardeband boekies wat ons kan oortrek met die flas van die kokosneutboom asook met die blare wat hier beskikbaar is
Dekoratiewe en gekleurde papier of selfs papier met prentjies op
Enige iets anders waaraan jy kan dink wat nie genoem is nie!
Dan het Ema my gevra of daar enige iemand is wat vir haar oogskadu en ander mooimaak goedjies kan stuur. Sy het nog net op foto’s gesien hoe dit lyk.
Priscilla weet nie wat dit is om met ‘n pop te kan speel nie en weet ook nie hoe een lyk nie. So ek sal baie graag iemand wil he wat vir haar so iets kan stuur
Josephine is 14 jaar oud en weet ek nie wat kinders van daardie ouderdom benodig nie
Dan indien daar mense is wat ou klere wil skenk vir die mense. Dit kan seepos gestuur word wat die koste sal verlaag, al moet ons nou 3 maande vir dit wag. Soos ek se, Priscilla is 10 jaar oud, Josephine 14 jaar.
Klere vir die mans wat klein gebou is en in ‘n grootte 30 en 32 broek sal pas.
Hulle het so min want baie dinge word hulle hier ontneem en kan hul maar net droom van dit wat ek en jy weggooi.
So enige iets wat jy nie meer gebruik nie, selfs ‘n ou selfoon, sal baie waardeer word. Glo my, ek huil soms in my binneste as ek sien waarmee hulle moet klaarkom, of is dit, nie klaarkom nie.
Toe die sikloon in Maart hierdeur getrek het, het dit miljoene dollar se skade aangerig. Meeste mense wat alles verloor het, bly nou maar by familie of vriende. Die regering het hulp belowe maar die enigste hulp wat hulle gekry het was ’n sak rys vir elkeen aangesien dit die stapelvoedsel hier is. Geen persoon het iets meer of minder ontvang nie. Slegs die sak rys.
Maar laastens wil ek iets met jul deel wat my baie opgewonde gelaat het wat ek net met julle moet deel.
Ek het ‘n afspraak gemaak om die vorige Eerste Minister van Fiji, Meneer Laisenie Qarase te gaan sien oor my idee vir die koffiekroeg in Lomaloma. Hy bly egter nou hier in Mavana nadat hy deur die huidige president afgedank is wat deur middel van ‘n Militere oorname aan bewind gekom het tydens die 2006 staatsgreep. Weet nie of dit enige vrugte sal oplewer nie, maar glo en bid saam met my dat ek hier iets sal kan begin wat nog nooit voorheen op die eiland van gesien of gehoor is nie, en dat hy my dalk in kontak kan bring met persone of organisasies -soos die VN- vir enige geldelike hulp. Ek vertrou dat hy dit sal kan doen en kontak het met sulke persone.
Laastens. Ek het gister met iemand wat sy eie seiljag besit en in ons hawe kom anker gooi het, gesels. Hy dien op een of ander raad vir mense met seiljagte wat hier in die Fiji waters seil. Volgens hom wil die mense nie aan wal kom nie weens die feit dat hier nerens op die eiland eens - soos hy dit noem - ‘n plek is waar hulle net kan sit en ‘n bier of ‘n koppie koffie kan geniet nie. Daarom dat hulle eerder na die ander eilande uitwyk wat meer toeriste-vriendelik is weens die feit dat daar geen sulke geriewe op Vanuabalavu is nie. Volgens hom, sal die plek weer floreer en terugkeer na vorige glorie.
Hier is soveel potensiaal en regtig ‘n geleentheid om geld te maak, maar sonder finansiele hulp sal ek dit nie op my eie kan doen nie. Daarom, toe ek hoor dat mnr Qarase hier in Mavana woon, (ongelukkig is hy nou in Suva tot die einde van Oktober) het ek gese ek moet hom net gaan spreek oor dit wat ek hier wil doen en die boodskap aan sy assistant deurgegee. Hy is dalk die sleutel vir groter dinge hier op die eiland, of dalk die een wat my in kontak kan plaas met mense wat my idee sal kan ‘vat en verder voer’.
So hou saam met my duime vas dat ek regtig hier ‘n verskil sal kan maak en dalk eendag die trotse eienaar kan word van die “Eerste Toeriste Oord en Restaurant” op die eiland van Vanuabalavu. - Sela
Ek sal dit ook baie waardeer indien julle dit met jul vriende kan deel en hul vra om dit op hul Facebook blaaie kan plaas sodat ons almal saam ‘n verskil kan maak. Dit kan net eenmalig wees, of indien daar iemand is wat op ‘n meer gereelde basis goedjies kan deurstuur sal dit opreg waardeer word.
So dank ek elkeen van julle wat saam met my aan hierdie ’upliftment program’ kan werk en ’n sukses daarvan kan maak sodat dit nie net ’n gedagte sal bly nie maar in vervulling sal kan kom.
Baie dankie uit die diepte van my hart.
Groete
Tjaart en al die ander hier op Nabavatu
Thursday, September 30, 2010
Monday, September 27, 2010
Dankie tog vir die Salsa
 |
Die huisie waarin die Khumar's bly
|
Aan die oorkant van waar Aninash se ouers se huis is, is ook ‘n baie klein eilandjie waarvan die hoogste punt sowat 21 meter bo seevlak is. Mens kan sien dat die eiland eeue gelede gevorm is deur lawa wat uit die see opgestoot het. Tussen die gesmelte swart rots is ook skulpe en dolomietsteen te sien wat saam met die lawa opgepers is. Ek sal nie omgee om ‘n huisie reg bo te kon he nie want die uitsig is ongelooflik mooi. Maar nou ja, ek sal seker ‘n miljoen of twee moet uithaal as ek dit wil besit.
Ons het op die strand aangekom en sy pa, ma, sussie en haar dogtertjie het my verwelkom. Dit lyk onsettend armoedig en het sy ma haar beste klere uitgehaal vir die ontmoeting met my. Sy pa lyk soos ‘n boemelaar met sulke olierige hare en het hy ‘n voet wat groot opgeswel is met ‘n toegegroeide wond wat regoor sy voet strek. Hy lag hardop en verwelkom my by hulle en nooi my om die res van die familie en vriende te ontmoet.
Ag Here, dink ek, waarin het ek my begewe? Dis so vuil hier en onsettend armoedig en nou is ek ook nog hier vir ete! Wat het my besiel om ja te se vir die uitnodiging?
Ek groet almal met die hand en wys hulle my dat ek die ereplek het om in die hoek te sit. Maar voordat ek my sitplek kon inneem gewaar ek dat die vrouens praat oor my kamera en giggel soos bakvissies aan die buitekant. Die sussie en Avinash se ma druk hul hare in posisie en kyk met sulke verlangende oe na my, so asof hulle wil se, ‘ag kyk tog, en neem net ‘n foto van ons’! Avinash vra dat ek foto’s sal neem en dadelik is hulle gereed vir die okkasie en is ons na die voorkant van die huis. Almal staan sommer net op ’n plek, maar wys ek dat hulle eerder langs die Hibiscusbome moet staan aangesien daar blomme aan is en dit ‘n mooier foto sal maak as net die barre landskap voor die huis. Almal ‘pose’ vir die foto’s en neem ek heelwat meer van die klein dogtertjie wat vir my te dierbaar is. Ook wil hulle weet of ek die foto’s tog aan hulle sal gee waarop ek antwoord dat wanneer ek in Suva is, ek die foto’s sal laat ontwikkel en aan hulle bring.
Intussen gewaar ek iemand by die deur van die huis uitloer en vra wie dit is. Avinash se ma noem dat dit die ander sussie is maar dat sy lam in die bene is en nie kan loop nie en nooit die huis verlaat nie. Met sulke groot oe staar sy my aan en groet ek haar met die hand. Sy gesels land en sand en maak volgens my net geluide, maar hier en daar verstaan ek tog iets en lag net saam. Vir haar seker die grootste oomblik van haar lewe dat iemand soveel aandag aan haar gee, en dit van ‘n vreemde witman.
Die huisie is klein waarin die hele Khumar familie bly. Aan die agterkant is ‘n kombuisie met ‘n tafel en twee bankies aan weerskante om op te sit, asook ‘n wasbak en en kleiner tafeltjie waarop die kos voorberei word. Die ‘Lovo’ (‘n gat in die grond wat gebruik word as stoof) is in ‘n nog kleiner vertrekkie agter die kombuis. Tussen die huis en kombuis is ‘n afdak opgesit wat dien as die vergaderplek, met ‘n mat om op te sit gemaak van palmtakblare. Met my skoene uitgetrek en buite gelaat (soos tradisie is hier in Fiji wanneer jy ‘n huis binnegaan), is ek na die oorkantste hoek waar ek moet sit met gekruisde bene. Dit is soms moeilik om die hele tyd so te moet sit omdat ek dit nie gewoond is nie en lig ek maar kort-kort my bene vir beter bloedsirkulasie. Maar almal hier in Fiji sit so en laat dit my soms dink aan een of ander yoga posisie wat ek nog nie bemeester het nie.
Almal staar na my in verwondering en sommer dadelik is ek gevra of ek saam met hulle sal Kava drink. Ek stem in en lag almal hartlik saam toe ek die eerste koppetjie van die sogenaamde 'Fijian Whiskey' afsluk. Almal klap hande en se ‘Mothe’. Avinash het in die niet verdwyn en voel ek soos ‘n vreemdeling (wel ek is) tussen al die vreemde gesigte wat my so aanstaar en vraag op vraag vra. Ek sou wou he dat hy naby my moet wees want ten minste voel ek dan nie soos ‘n vreemdeling nie.
Aan my regterkant sit die familievriend Ilesoni, en Jojo die pa van Avinash. Hy lag kort-kort kliphard en vryf so oor sy boeppens wat blink in die lig wat van buite op hom skyn. Sy hare is toiingrig en uiters vuil, en is sy naels net so vuil, om nie eens van sy voete te praat nie. Elke keer as hy so uit sy maag lag, sien jy net vier massiewe groot bruin ‘slagtande’, amper soos die van ‘n luiperd s‘n. Elk is sowat 2cm lank (het intussen gesien dis heelwat langer) en indien hy sy mond heeltemal wil oopmaak, kan daar steeds niks verby die tande kom nie omdat dit so lank is. Die boonste tande slyp vooraan teen die onderstes en is dit al afgeslyp in die proses en lyk vir my vlymskerp. Heeltyd dink ek net hoe ek dit aan almal by die huis gaan verduidelik, en soek na ’n geleentheid om hom te kan afneem met hierdie geelbruin ‘slagtande‘. Die kere wat ek wel foto’s kon neem, was sy mond toe, of wou hy nie lag nie. Langs hom op die trappie wat lei na die huis en slaapgedeelte, sit die ouma wat te dierbaar is. Sy het glo 15 jaar in Amerika by haar seun gewoon maar besluit om terug te kom Fiji toe waar dit nie so koud is nie, en beslis nie sneeu nie. ‘n Regte Indiese tannie sou ek se, en wat my aan my oorlede tannie Moira laat dink. Dan by die deur sit Avinash se broer en kap kort-kort met die panga na iets wat net hy sal weet. Hy is so maer en lyk ook vuil met sy eil haartjies wat so aan die agterkant in paar vlegseltjies hang. Hy kan nogal na iets betaamliks lyk as hy net ‘n goeie skrop met ‘n borsel kan kry. Dit lyk so asof niks of niemand hom al ooit in die lewe leed aangedoen het nie, so asof daar geen bekommernis in sy lewe is nie. Hy bestaan maar net van dag tot dag, en sal seker so leef tot hy eendag omkap, so asof hy geen behoefte het om ooit sy lewensstyl hoef te verbeter nie.
Langs hom aan die oorkant van my, sit Para wat weer die eer het om die Kava te maak. Elke keer as hy met sy hande die sakkie Kava in die water druk en uitspoel, druk en weer uitspoel, dan gril ek tot in my kleintoontjie want ek weet hoe sy naels lyk en sien in my geestesoog hoe die vuilheid in die water agterbly. Hy is een van die werkers op die plantasie en lyk nou behoorlik soos een van Johannesburg se agterstraat boemelaars. Geen tande in die mond, met lang kroeshaartjies wat in alle rigtings in duiwel en ‘n ongeskeerde baard soos die van ‘n ryk Hotnot - soos my pa altyd sou se van iemand met so ‘n ietsie-bietsie-baard. Sy oe lyk bloedbelope en het hy ‘n soekie-soekie in sy mond. (soekie-soekie is ’n dun sigaret van omtrent 15cm wat hulle self draai in koerantpapier)
Aan my linkerkant sit ’n man wat vreeslik baie praat en sy Engels is ook baie beter as al die ander. Hy het soveel bitterheid teenoor die witman, maar meer teenoor die Britte wat jare gelede hulle grond van hul afgeneem het. Volgens hom (en dis ook so in die argiewe opgeteken) is die eiland vanwaar hy kom, op ’n oneerlike wyse van hul weggeneem deur twee Britte wat die hoofman te veel drank ingegee het om te drink en hom toe sover gekry het om sy duimafdruk op ’n voorafopgestelde dokument te plaas waarin hy die eiland aan die Britse Regering afstaan. Maar ons gesels lekker en noem ek ook aan hulle dat ek in die proses is om ’n boek uit te gee met foto’s van die eiland en sy mense. Ook dat ek hulle familie wil gebruik om foto’s van te neem vir die boek, en sodoende hulle finansieel kan help indien die boek sou verkoop. Almal is opgewonde daaroor en stem in dat ek foto’s van hulle kan neem.
Intussen is die kos gereed en is ek na die kombuis saam met almal waar hulle eerstens ’n gebed doen. Almal se amen en paar gaan sit aan tafel terwyl die ander mans uitloop om verder Kava te gaan drink. Dis ek, Ilesoni, die ouma, Avinash en sy boetie wat aan tafel sit terwyl die ma skuins agter Avinash staan, en die sussie langs my staan om al die vliee van die kos weg te waai met haar lappie. Ek word vandag met die beste bedien maar gril ek vir dit wat voor my is terwyl ek my ‘pose’ hou om nie aanstoot te gee nie. Die vliee kom sit oral en gil die ma met tye aan die sussie om te kyk dat dit nie op my kos en teekoppie kom sit nie. Maar die het net oe vir my en glimlag en giggel kort-kort as ek na haar kyk.
 |
| 'n Heerlike ete - 'Fijian style' |
Daar is gebakte vis wat ‘n meellagie om het wat in coconut olie gebak is. Nogal lekker, maar net te droog gebak. Dan heel vis wat in cococut melk gekook is en waarvan die oe en tande na my staar en lyk of dit enige oomblik op my kan spring. Die vinne is nie eens afgesny nie en word dit afgesuig met die vreeslikste slurpgeluide! Ook salsa - waarvan ek omtrent die hele bak van opgeeet het - Roti, groen papaja wat in coconutmelk gekook is en ander vreemde kosse wat ek nie ken nie. Ek eet maar stadig en langtand aan die kos, en kort-kort word nog ‘n bakkie met kos voor my gesit. Ilesoni lag terwyl die sous so van sy mond afloop en hy kort-kort met die vadoek sy mond en hande afvee terwyl al die ander ook suig aan die visbene en grate wat in hul bord is. Wanneer dit afgesuig is, gooi hulle dit op ‘n bord langs hulle en kom die vliee by hul hordes om verder te smul. Sussie waai verwoed en maak haar ma haar elke keer daarop attent dat sy my nie moet raakslaan as sy so waai nie. Ek gril vir elke geluid wat die kombuis vul en vat met elke happie kos ‘n lepel vol van die salsa. Ten minste is dit vir my heerlik en is dit duidelik dat die Indiese invloed tog hier na vore kom. Die familie is egter van Indiese afkoms.
Ek bedank Aninash se ma vir die heerlike kos en beloof sy om vir my ‘n kospakkie in te sit wat ek die aand kan geniet wanneer ek tuis is. Ek glimlag en se dankie, maar in my hart wens ek dat sy dit nie sal doen nie, want die Here alleen weet hoe het ek tydens die maal so in my gedagtes gebid het om die kos in my lyf te kry. Was dit nie vir die salsa nie, sou ek seker skandes gemaak het.
Terwyl ek weer my plek inneem in die hoek van die sitvertrek, het die ander klomp gaan eet. Kort-kort hoor jy die vreeslikste geluide uit die vertrek langsaan van mense wat winde opbreek. Eindelik kom Avninash se pa uit die kombuis en kom le hy weer op sy plek. Hy het soveel geeet dat sy maag blink en rond by die oopgeknoopte hemp uitsteek. Genade, dink ek, wat ‘n transformasie! Kan iemand se maag so uitstoot van kos, wonder ek. Wel dis duidelik want hier sien ek dit voor my eie oe. Hy vryf kort-kort oor sy maag en vertel dat hy baie lekker geeet het terwyl hy winde opbring wat enige leeu sal laat pis van skrik. Avinash se ma vra kort-kort verskoning vir sy gedrag terwyl ander ook hul brul by die van Jojo voeg. Here van Genade, dink ek, en dan wil ek ‘n jaar by hierdie mense bly?
 |
| Jojo, Avinash se pa |
Ek en Avinash se ma gesels lekker so tussendeur wanneer sy ook ‘n kansie het om iets te se. Intussen se almal net vir my om nie na Ilesoni te luister nie want : ‘Only bullshit talk’ terwyl ander ook weer byvoeg en se : Yes, only bullshit, bullshit talk. Dan lag hy uit sy maag en vra of ek nog tee wil he. Ek voel om weg te hardloop, maar sit en luister na die ‘bullshit talk’ van Ilesoni wat my nooi vir die volgende week se vadersdagete. Volgens hom, gaan hy ook weer hier wees vir ete waarop Avinash se ma en pa lag en se : ‘Only bullshit talk, he not come, only bullshit.’ Dan lag hy uit sy maag en vra weer of ek nog tee wil he.
Later het ek gaan stap nadat Jojo my toestemming gegee het om op die eiendom te loop. Met my kamera in die hand het ek en Avinash en die klein dogtertjie langs die see gaan stap terwyl ek foto’s van hulle en die natuurskoon neem. Wat ‘n romantiese toneel, as jy net die regte persoon het om dit met jou te kan deel.
Terug by die huis het ek gegroet en hulle bedank vir die heerlike ete en belowe om die volgende week weer te kom kuier. Sy ma het intussen vir my die pakkie opgemaak met kos vir die aand se ete. Al wat deur my gedagtes maal is dat die volgende Sondag tog nie moet aanbreek nie want daar is beloof om spesiaal vir my ‘n Kerrie-varkgereg te maak, iets wat ek glo baie van gaan hou.
Ek en Avinash en Para is op die bootjie oppad terug na ‘ons’ eiland terwyl almal op die strand staan en vir ons totsiens wuif.
Die aand nadat ek van die village af terugstap oppad na die 'homestead', en die bult so opstap, was dit wat my inwag net so oorweldigend. Honderde swaeltjies het gevlieg en getjirp en hul ‘vliegdanse’ uitgevoer hier op die grasperk van die huis. Dit was so ongelooflik mooi en het ek nog nooit so iets ervaar nie en net in verwondering kon staan en kyk hoe hulle so sorgeloos vlieg en die aand se koel lug geniet.
Thursday, September 23, 2010
The Rich Italians and Humble Pasta (English & Afrikaans versions)
This morning I woke up early as usual, made coffee and lay watching the beautiful sunrise. I love swinging in the hammock while the wind blows, watching the kaleidoscope of sunrise colours filtering through the clouds. In the distance is Avea Island and the warm sunrays approach from that direction.
Elmo writes on my Facebook wall - Green of jealousy!
Anton writes something very interesting that I didn’t know and think a lot of you also won’t know. I quote:
‘Most pacific islands down your way are a day ahead of us. Samoa being the exception. They had a loooong year in 1892, having Monday the 4th of July twice to change their date back one day back…. And 1892 was already a leap year‘.
After battling for awhile I finally got online and managed to find this bit of information about the history of this day:
‘A similar adjustment of the date line occurred in 1892 when king Malietoa Laupepa of Samoa was persuaded by a major American business house trading in that region to adopt the American day reckoning instead of the Asian day reckoning. In a fine stroke of diplomatic flattery this was put into effect by ordaining that the 4th of July in that year would be celebrated twice‘
.
Margaret Isabella (Balfour) Stevenson (1829-1897), the mother of the Scottish writer Robert Louis Stevenson (1850-1894) who had settled in Samoa in 1890, described the occurrence of the ‘second 4th July, 1892’ as follows in her Letters from Samoa:
“Surely now I have been round the world, since at last I have done that to which I used to look forward, I have ‘gained a day.’ It seems that all this time we have been counting wrong, because in former days communication was entirely with Australia, and it was simpler and in every way more natural to follow the Australian calendar; but now that so many vessels come from San Francisco, the powers that be have decided to set this right, and to adopt the date that belongs to our actual geographical position. To this end, therefore, we are ordered to keep two Mondays in this week, which will get us straight.”
29 Augustus 2010
Late afternoon I put on my Facebook: ‘Had a full day. Met one of Italy’s wealthiest men. His 50m yacht is in our harbour. Then went for an island walk, made pasta for the locals - their first ever taste of pasta.’
This Italian guy and his friend saw me coming along, started shouting hello and in the same breath apologised for bursting in and imposing on my privacy. From the harbour they had seen a house on the hill and decided to take the steep uphill to the mansion. They were quite curious to discover a South African here and were keen to know how I keep myself busy in the evenings and over the weekends seeing as there’s nothing going on the island. They were both very pleasant and I enjoyed our conversation. The thin and gaunt one is extremely wealthy who only three weeks ago bought this beautiful yacht. According to his friend that was doing all the talking and translating, who also turned out used to be the head of the Italian Stock Exchange, this is one of the biggest yachts in the world. And he had to emphasise that this guy is very rich and has just sold his previous yacht to the richest man in Australia a few weeks ago.
From Greg’s house the yacht looked absolutely breathtaking and I later walked down to take some photos of it. It’s mast is approximately 60 meters high and at the bottom end of the yacht is a door, allowing one to walk down a few stairs to the water’s level. It’s so big that you can even drive a car onto it. Wow! I wouldn’t mind just having a look around to see what it all looks like, but I don’t even get invited on for a cup of tea or a snack!
So, I walked back and started the pasta dish that I had promised the workers. They looked at me with total dead-pan expressions when I asked them if they had ever eaten pasta. Ema pulled a face as if pasta must be the most revolting dish that she has ever heard of and wanted to be sure that one could really eat it. They know about ‘Two minute noodles’, but not other types of pasta. Well, I must say, with the little that I had at my disposal, I managed to conjure up a superb meal for them. I would really have liked to keep some leftovers, but they just kept on eating until there was nothing left and the little that there was left, they took to share with the other ‘villagers’! The thought came to me that we are so privileged to have so much to enjoy. These people have never even tasted a decent pasta dish, while we often complain with a hot loaf of bread under the arm. Even my recipe books had Ema drooling at the mouth with every food picture she saw.
At this stage the recipe book is also just mouth-watering pictures that I can only hope to look forward to the day when I can eat that kind of food again and not all this ‘Alien Culture’ food. Not that I’m moaning, at least I have food to eat, but I really would appreciate better facilities and a better variety of ingredients to be able to make a really good dish, and even to experiment a bit. But I suppose this is all part of what I need to get used to. All part of the experience.
Afrikaans Version:
Vanoggend het ek weer vroeg opgestaan en koffie gemaak en na die mooi sonsopkoms gele en kyk. Dis so lekker om net in die ‘hammock’ te le en ‘swing’ terwyl die wind so waai en ek na die son se strale kyk wat in alle kleure deur die wolke breek. In die verte is Avea-eiland en kom die sonstrale al hoe nader vanuit daardie rigting.
Elmo skryf op my Facebook ‘muur’ - Green of jealousy!
Anton skryf iets baie interessants wat ek nie geweet het nie, en ek glo baie van julle ook nie geweet het nie. Ek haal aan :
‘Most pacific islands down your way are a day ahead of us. Samoa being the exception. They had a loooong year in 1892, having Monday the 4th of July twice to change their date back one day back…. And 1892 was already a leap year‘.
Ek het daarna op die internet gegaan en met baie gesukkel om aanlyn te kom, wel tog op hierdie brokkie inligtig gekom oor die dag in geskiedenis :
‘A similar adjustment of the date line occurred in 1892 when king Malietoa Laupepa of Samoa was persuaded by a major American business house trading in that region to adopt the American day reckoning instead of the Asian day reckoning. In a fine stroke of diplomatic flattery this was put into effect by ordaining that the 4th of July in that year would be celebrated twice‘
Margaret Isabella (Balfour) Stevenson (1829-1897), the mother of the Scottish writer Robert Louis Stevenson (1850-1894) who had settled in Samoa in 1890, described the occurrence of the ‘second 4th July, 1892’ as follows in her Letters from Samoa:
“Surely now I have been round the world, since at last I have done that to which I used to look forward, I have ‘gained a day.’ It seems that all this time we have been counting wrong, because in former days communication was entirely with Australia, and it was simpler and in every way more natural to follow the Australian calendar; but now that so many vessels come from San Francisco, the powers that be have decided to set this right, and to adopt the date that belongs to our actual geographical position. To this end, therefore, we are ordered to keep two Mondays in this week, which will get us straight.”
29 Augustus 2010
Laat die middag beskryf ek my dag op Facebook : ‘Had a full day. Met one of Italy’s wealthiest men. His 50m yacht is in our harbour. Then went for an island walk, made pasta for the locals - there first ever taste of pasta.
Die Italiaanse omie en sy vriend het my hier van bo-af sien aankom en begin ‘hallo’ skree en in dieselfde asem omverskoning vra dat hulle sommer so inbars en inbraak maak op my privaatheid. Maar hulle het van die hawe se kant gesien hier is ‘n huis op die bult en besluit om die steil opdraende na die herehuis te neem. Hulle was heel nuuskierig om ‘n Suid Afrikaner hier te ontmoet en wou net weet hoe ek myself besig hou gedurende naweke en in die aande aangesien hier niks op die eiland aangaan nie. Beide was baie aangenaam en het ek lekker met hulle gesels. Die maer en uitgeteerde omie is die skatryk een wat slegs 3 weke tevore hierdie pragtige seiljag aangekoop het. Volgens sy vriend wat al die vertaal en praatwerk gedoen het en wat jare gelede Italie se Hoof van die Effektebeurs was, is dit een van die grootste seiljagte ter wereld en moes hy my ook daarop attent maak dat die omie ‘n baie ryk man is en sy vorige seiljag aan die rykste man in Australie verkoop het paar weke tevore.
Van Greg se huis af het hierdie seiljag asemrowend gelyk en het ek later afgestap om te gaan foto’s neem van dit. Sy mas is sowat 60 meter hoog en aan die agterkant van die seiljag slaan ’n deur oop sodat mens met trappe kan afloop na die watervlak. Dis so groot dat daar selfs ‘n motor kan inry. Wow, ek sal nie omgee om net te kon sien hoe dit op die seiljag lyk nie. Hulle het my ook nie eens genooi vir iets te drinke of ete nie!
Ek het teruggestap en begin om die pastagereg te maak wat ek aan die werkers belowe het. Hulle het my met sulke uitdrukkinglose gesigte aangestaar toe ek vra of hulle al ooit pasta geeet het. Ema se gesig het sommer so skeef getrek asof ek vir hulle die aakligste gereg beskryf het, en wou sy weet of ’n mens dit wel kan eet. ‘Two minute noodles’ is bekend aan hulle, maar nie ander soorte pastas nie. Wel, ek moet se, met dit wat ek tot my beskikking gehad het, het ek ’n uithaler ete vir hulle voorgesit. Ek wou so graag van die kos wat oorgebly het terugneem na my huis, maar hulle het net aanhou eet en dit sommer ook met ander in die ‘village’ gedeel. Die gedagte het by my opgekom dat ons so bevoorreg is om soveel te kan he en te geniet. Hierdie mense het nog nooit eens ‘n pastagereg gehad nie terwyl ons soms klae met ‘n warmbrood onder die arm. Selfs die foto’s van my resepteboek was vir Ema te wonderlik en het haar mond gewater met elke gereg wat sy in die boek gesien het.
Op die stadium is dit vir my ook maar net ‘n prentjie in ‘n boek en kan ek ook maar net uitsien na daardie dag wanneer ek weer sulke kos kan eet en nie al hierdie ‘Volksvreemde’ geregte hoef te eet nie. Nie dat ek kla nie, ten minste het ek kos om te eet, maar ek sou baie eerder meer geriewe en bestraddle tot my beskikking wou gehad om weer ’n lekker bord kos te kan voorsit en te geniet, en sommer ook te kon eksperimenteer met al die nuwe kosse en dinge wat ek nou aan gewoond moet raak.
Elmo writes on my Facebook wall - Green of jealousy!
Anton writes something very interesting that I didn’t know and think a lot of you also won’t know. I quote:
‘Most pacific islands down your way are a day ahead of us. Samoa being the exception. They had a loooong year in 1892, having Monday the 4th of July twice to change their date back one day back…. And 1892 was already a leap year‘.
After battling for awhile I finally got online and managed to find this bit of information about the history of this day:
‘A similar adjustment of the date line occurred in 1892 when king Malietoa Laupepa of Samoa was persuaded by a major American business house trading in that region to adopt the American day reckoning instead of the Asian day reckoning. In a fine stroke of diplomatic flattery this was put into effect by ordaining that the 4th of July in that year would be celebrated twice‘
.
Margaret Isabella (Balfour) Stevenson (1829-1897), the mother of the Scottish writer Robert Louis Stevenson (1850-1894) who had settled in Samoa in 1890, described the occurrence of the ‘second 4th July, 1892’ as follows in her Letters from Samoa:
“Surely now I have been round the world, since at last I have done that to which I used to look forward, I have ‘gained a day.’ It seems that all this time we have been counting wrong, because in former days communication was entirely with Australia, and it was simpler and in every way more natural to follow the Australian calendar; but now that so many vessels come from San Francisco, the powers that be have decided to set this right, and to adopt the date that belongs to our actual geographical position. To this end, therefore, we are ordered to keep two Mondays in this week, which will get us straight.”
29 Augustus 2010
Late afternoon I put on my Facebook: ‘Had a full day. Met one of Italy’s wealthiest men. His 50m yacht is in our harbour. Then went for an island walk, made pasta for the locals - their first ever taste of pasta.’
This Italian guy and his friend saw me coming along, started shouting hello and in the same breath apologised for bursting in and imposing on my privacy. From the harbour they had seen a house on the hill and decided to take the steep uphill to the mansion. They were quite curious to discover a South African here and were keen to know how I keep myself busy in the evenings and over the weekends seeing as there’s nothing going on the island. They were both very pleasant and I enjoyed our conversation. The thin and gaunt one is extremely wealthy who only three weeks ago bought this beautiful yacht. According to his friend that was doing all the talking and translating, who also turned out used to be the head of the Italian Stock Exchange, this is one of the biggest yachts in the world. And he had to emphasise that this guy is very rich and has just sold his previous yacht to the richest man in Australia a few weeks ago.
From Greg’s house the yacht looked absolutely breathtaking and I later walked down to take some photos of it. It’s mast is approximately 60 meters high and at the bottom end of the yacht is a door, allowing one to walk down a few stairs to the water’s level. It’s so big that you can even drive a car onto it. Wow! I wouldn’t mind just having a look around to see what it all looks like, but I don’t even get invited on for a cup of tea or a snack!
So, I walked back and started the pasta dish that I had promised the workers. They looked at me with total dead-pan expressions when I asked them if they had ever eaten pasta. Ema pulled a face as if pasta must be the most revolting dish that she has ever heard of and wanted to be sure that one could really eat it. They know about ‘Two minute noodles’, but not other types of pasta. Well, I must say, with the little that I had at my disposal, I managed to conjure up a superb meal for them. I would really have liked to keep some leftovers, but they just kept on eating until there was nothing left and the little that there was left, they took to share with the other ‘villagers’! The thought came to me that we are so privileged to have so much to enjoy. These people have never even tasted a decent pasta dish, while we often complain with a hot loaf of bread under the arm. Even my recipe books had Ema drooling at the mouth with every food picture she saw.
At this stage the recipe book is also just mouth-watering pictures that I can only hope to look forward to the day when I can eat that kind of food again and not all this ‘Alien Culture’ food. Not that I’m moaning, at least I have food to eat, but I really would appreciate better facilities and a better variety of ingredients to be able to make a really good dish, and even to experiment a bit. But I suppose this is all part of what I need to get used to. All part of the experience.
Afrikaans Version:
Vanoggend het ek weer vroeg opgestaan en koffie gemaak en na die mooi sonsopkoms gele en kyk. Dis so lekker om net in die ‘hammock’ te le en ‘swing’ terwyl die wind so waai en ek na die son se strale kyk wat in alle kleure deur die wolke breek. In die verte is Avea-eiland en kom die sonstrale al hoe nader vanuit daardie rigting.
Elmo skryf op my Facebook ‘muur’ - Green of jealousy!
Anton skryf iets baie interessants wat ek nie geweet het nie, en ek glo baie van julle ook nie geweet het nie. Ek haal aan :
‘Most pacific islands down your way are a day ahead of us. Samoa being the exception. They had a loooong year in 1892, having Monday the 4th of July twice to change their date back one day back…. And 1892 was already a leap year‘.
Ek het daarna op die internet gegaan en met baie gesukkel om aanlyn te kom, wel tog op hierdie brokkie inligtig gekom oor die dag in geskiedenis :
‘A similar adjustment of the date line occurred in 1892 when king Malietoa Laupepa of Samoa was persuaded by a major American business house trading in that region to adopt the American day reckoning instead of the Asian day reckoning. In a fine stroke of diplomatic flattery this was put into effect by ordaining that the 4th of July in that year would be celebrated twice‘
Margaret Isabella (Balfour) Stevenson (1829-1897), the mother of the Scottish writer Robert Louis Stevenson (1850-1894) who had settled in Samoa in 1890, described the occurrence of the ‘second 4th July, 1892’ as follows in her Letters from Samoa:
“Surely now I have been round the world, since at last I have done that to which I used to look forward, I have ‘gained a day.’ It seems that all this time we have been counting wrong, because in former days communication was entirely with Australia, and it was simpler and in every way more natural to follow the Australian calendar; but now that so many vessels come from San Francisco, the powers that be have decided to set this right, and to adopt the date that belongs to our actual geographical position. To this end, therefore, we are ordered to keep two Mondays in this week, which will get us straight.”
29 Augustus 2010
Laat die middag beskryf ek my dag op Facebook : ‘Had a full day. Met one of Italy’s wealthiest men. His 50m yacht is in our harbour. Then went for an island walk, made pasta for the locals - there first ever taste of pasta.
Die Italiaanse omie en sy vriend het my hier van bo-af sien aankom en begin ‘hallo’ skree en in dieselfde asem omverskoning vra dat hulle sommer so inbars en inbraak maak op my privaatheid. Maar hulle het van die hawe se kant gesien hier is ‘n huis op die bult en besluit om die steil opdraende na die herehuis te neem. Hulle was heel nuuskierig om ‘n Suid Afrikaner hier te ontmoet en wou net weet hoe ek myself besig hou gedurende naweke en in die aande aangesien hier niks op die eiland aangaan nie. Beide was baie aangenaam en het ek lekker met hulle gesels. Die maer en uitgeteerde omie is die skatryk een wat slegs 3 weke tevore hierdie pragtige seiljag aangekoop het. Volgens sy vriend wat al die vertaal en praatwerk gedoen het en wat jare gelede Italie se Hoof van die Effektebeurs was, is dit een van die grootste seiljagte ter wereld en moes hy my ook daarop attent maak dat die omie ‘n baie ryk man is en sy vorige seiljag aan die rykste man in Australie verkoop het paar weke tevore.
Van Greg se huis af het hierdie seiljag asemrowend gelyk en het ek later afgestap om te gaan foto’s neem van dit. Sy mas is sowat 60 meter hoog en aan die agterkant van die seiljag slaan ’n deur oop sodat mens met trappe kan afloop na die watervlak. Dis so groot dat daar selfs ‘n motor kan inry. Wow, ek sal nie omgee om net te kon sien hoe dit op die seiljag lyk nie. Hulle het my ook nie eens genooi vir iets te drinke of ete nie!
Ek het teruggestap en begin om die pastagereg te maak wat ek aan die werkers belowe het. Hulle het my met sulke uitdrukkinglose gesigte aangestaar toe ek vra of hulle al ooit pasta geeet het. Ema se gesig het sommer so skeef getrek asof ek vir hulle die aakligste gereg beskryf het, en wou sy weet of ’n mens dit wel kan eet. ‘Two minute noodles’ is bekend aan hulle, maar nie ander soorte pastas nie. Wel, ek moet se, met dit wat ek tot my beskikking gehad het, het ek ’n uithaler ete vir hulle voorgesit. Ek wou so graag van die kos wat oorgebly het terugneem na my huis, maar hulle het net aanhou eet en dit sommer ook met ander in die ‘village’ gedeel. Die gedagte het by my opgekom dat ons so bevoorreg is om soveel te kan he en te geniet. Hierdie mense het nog nooit eens ‘n pastagereg gehad nie terwyl ons soms klae met ‘n warmbrood onder die arm. Selfs die foto’s van my resepteboek was vir Ema te wonderlik en het haar mond gewater met elke gereg wat sy in die boek gesien het.
Op die stadium is dit vir my ook maar net ‘n prentjie in ‘n boek en kan ek ook maar net uitsien na daardie dag wanneer ek weer sulke kos kan eet en nie al hierdie ‘Volksvreemde’ geregte hoef te eet nie. Nie dat ek kla nie, ten minste het ek kos om te eet, maar ek sou baie eerder meer geriewe en bestraddle tot my beskikking wou gehad om weer ’n lekker bord kos te kan voorsit en te geniet, en sommer ook te kon eksperimenteer met al die nuwe kosse en dinge wat ek nou aan gewoond moet raak.
Tuesday, September 7, 2010
My eerste kennismaking met Kava
Baie oggende, en selfs in die aande word daar tee gedrink met ’n paar ontbytkoekies daarby wat soortgelyk is as ons Cream Crackers tuis. Dis net effe kleiner en ietwat dikker. Dit word dan in die bakkie met tee geweek tot sag en dan geeet. Soms is dit ook die enigste kos wat hulle eet, maar volgens die klomp hier, is dit wat meeste Fijiane eet. Shame, ook maar nie geld om ander kos te koop nie. G’n wonder van hulle lyk ondervoed nie maar is dit dalk ook die rede hoekom ek paar kilo’s afgeskud het. Nie dat ek klae nie, inteendeel ek wil nog so paar kan afskud!
Na ek die weeklikse salarisse betaal het, en almal hul aankope in die ‘Sometime Store’ gedoen het (so genoem want somtyds is dit oop, somtyds nie), is ek boontoe waar ek bly. Hulle het my genooi om later die aand ‘Kava’ te kom drink. Dit is ook beter bekend as ‘Yoqona’ of ‘Grog’ en is dit my eerste kennismaking met die welbesproke drank. Ek is nogal opgewonde oor die feit dat ek ook deel kan wees van hierdie tradisionele seremonie. Min wetende wat eintlik op my wag.
Yoqona (Piper methysticum) is ‘n tipe peperplant en het ‘n eerbare plek in die kultuur en tradisie van die Fijiaanse volk. In die vroeere jare is dit slegs deur die Hoofde (chiefs) en Priesters gedrink, maar deesdae word dit deur almal gedrink.
Om Kava of ‘Grog’ soos hulle dit ook noem, te drink, is eintlik ‘n manier om besoekers te verwelkom en om met mense te ‘bond’. Dan word daar stories vertel en ook sommer net gesels om die tyd te verdryf terwyl elke nou en dan ’n bakkie (wat ’n halwe dopgedeelte is van die Kokosneut) gevul en aan elkeen gegee word om te drink. Eerstens aan die besoekers, en dan die Chief of die oudste persoon.
Wanneer jy genooi word deur die ‘Village Chief’ vir ‘n Kavaseremonie, is daar sekere protokol wat gevolg moet word. Almal sit in ‘n sirkel met hul bene gekruis en moet jy in die rigting van die Hoof (chief) kyk asook die ’Tanoa’ wat die groot houtbak is waarin die Kava gemaak word. Jy mag nooit deur die sirkel na die oorkant loop nie, of jou rug op die houtbak draai, of jou tone na die bak wys nie. Baie maal sal daar ‘n tou aan die houtbak vasgemaak wees met ’n groot wit skulp aan die anderkant. Dit verteenwoordig die skakel met die geeste. Gelukkig was hier nie so iets nie, net die geselligheid.
Hier aan't huis van Misa en Maria is almal net opgewonde om weer ‘Grog’ te drink en my te verwelkom. Almal sit op die voorstoep op die grond in ‘n kring, terwyl Misa aan die bo-punt sit met die bak waarin die Kava gemaak word. Die gedroogde wortel van die plant word verpoeier en in ’n klein sakkie gegooi. ’n Beker koue water word in die bak gegooi en die sakkie met droe bestandele word daarin geplaas en met die hande bewerk en die vloeistof uitgedruk, en dan weer in die water gedruk en bewerk en weer uitgedruk. So word dit bewerk tot die verlangde sterkte en word die vloeistof, wat soos grys modderwater lyk, se kleur bekyk. Indien dit donker van kleur is, is dit te sterk en word nog water bygevoeg. In my oe is ‘modderwater maar modderwater’, Wat my pla is die feit dat dit deur iemand met kaalhande bewerk word, en in hierdie geval die van Misa. Is sy hande skoon, wonder ek.
Baie jare gelede was dit die voorreg van maagde om kava te kou en met hul tande te brei en dan in die son gelaat om te droog sodat dit maklik verpoeier kon word.
Die klein bakkie word gevul en aan my gegee. Almal se ’Bula’ wat eintlik ’Cheers’ of ’lewe’ beteken. Dis ook hul wyse van groet ’Bula’. Aangesien ek nie hul tradisies ken nie, was ek veronderstel om eenkeer met my hande te klap en dit dan te drink. Dis veronderstel om in eenslag gedrink te word, maar ek kan nie so vinnig drink nie en vat so paar slukke van hierdie peperige modderwater. Almal het iets te se in Fijiaans en ek is veronderstel om 3 maal met my hande te klap om dankie te se. Ek het sommer dadelik die newe effek gevoel van my tong wat voel of dit leweloos is, maar was dit ook net vir ‘n kort tydjie. Te veel van die drank kan veroorsaak dat jy lighoofdig voel asook die lewelose gevoel in jou tong en lippe. 'n Oormaat van die sterk drank kan ook veroorsaak dat jou vel begin afdop of skilfer en wat genoem word ‘Kanikani’ (nogal gepas sou ek se want jy kan nie te veel van dit drink nie)
Na elkeen sy bakkie met Kava gedrink het, sing hulle op begeleiding van die ghitaar asook met ‘n baie kleiner weergawe van die ghitaar. Moet se, die musiek is so mooi en het ek die sang regtig geniet en het hulle selfs my gunsteling liedjie gesing ‘LomaLoma’ (google die naam en dan hoor jy die liedjie en sien jy sommer hoe Lomaloma lyk, die grootste village hier op die eiland van Vanuabalavu). Maar dis ook omtrent al, want ek kan nie veel se van Kava nie, of soos hulle spottenderwys daarna verwys - ‘Fijian Whiskey’.
Ek skryf op my Facebook : Die musiek was great maar die drank OMG - Fijian Whiskey - lyk dieselfde as modderwater en proe ook so maar met ‘n ‘dash of pepper’ - maak jou tong ‘numb’ - Het ses koppies gehad maar nie dronk daarvan geword nie. Para het al met die tweede koppietjie dronk gelyk.
Anton skryf : You’re a brave man
Ek antwoord dat as mens in Rome is maak jy soos die Romeine
Anton se dat die warriors van ouds dit gedrink het en dis duidelik dat dit my baie moed gee. (ja seker, maar mens moet tog eers die eerste sluk neem voordat die 'brave-geid' posvat)
Tammy : ‘Rather you than me‘. Ek weet hulle se ‘try everything once‘, maar vir my is daar ‘a line - not a fine line! A thick prominent unbroken line‘.
Tania : Klink na pret
Na ek die weeklikse salarisse betaal het, en almal hul aankope in die ‘Sometime Store’ gedoen het (so genoem want somtyds is dit oop, somtyds nie), is ek boontoe waar ek bly. Hulle het my genooi om later die aand ‘Kava’ te kom drink. Dit is ook beter bekend as ‘Yoqona’ of ‘Grog’ en is dit my eerste kennismaking met die welbesproke drank. Ek is nogal opgewonde oor die feit dat ek ook deel kan wees van hierdie tradisionele seremonie. Min wetende wat eintlik op my wag.
Yoqona (Piper methysticum) is ‘n tipe peperplant en het ‘n eerbare plek in die kultuur en tradisie van die Fijiaanse volk. In die vroeere jare is dit slegs deur die Hoofde (chiefs) en Priesters gedrink, maar deesdae word dit deur almal gedrink.
Om Kava of ‘Grog’ soos hulle dit ook noem, te drink, is eintlik ‘n manier om besoekers te verwelkom en om met mense te ‘bond’. Dan word daar stories vertel en ook sommer net gesels om die tyd te verdryf terwyl elke nou en dan ’n bakkie (wat ’n halwe dopgedeelte is van die Kokosneut) gevul en aan elkeen gegee word om te drink. Eerstens aan die besoekers, en dan die Chief of die oudste persoon.
Wanneer jy genooi word deur die ‘Village Chief’ vir ‘n Kavaseremonie, is daar sekere protokol wat gevolg moet word. Almal sit in ‘n sirkel met hul bene gekruis en moet jy in die rigting van die Hoof (chief) kyk asook die ’Tanoa’ wat die groot houtbak is waarin die Kava gemaak word. Jy mag nooit deur die sirkel na die oorkant loop nie, of jou rug op die houtbak draai, of jou tone na die bak wys nie. Baie maal sal daar ‘n tou aan die houtbak vasgemaak wees met ’n groot wit skulp aan die anderkant. Dit verteenwoordig die skakel met die geeste. Gelukkig was hier nie so iets nie, net die geselligheid.
Hier aan't huis van Misa en Maria is almal net opgewonde om weer ‘Grog’ te drink en my te verwelkom. Almal sit op die voorstoep op die grond in ‘n kring, terwyl Misa aan die bo-punt sit met die bak waarin die Kava gemaak word. Die gedroogde wortel van die plant word verpoeier en in ’n klein sakkie gegooi. ’n Beker koue water word in die bak gegooi en die sakkie met droe bestandele word daarin geplaas en met die hande bewerk en die vloeistof uitgedruk, en dan weer in die water gedruk en bewerk en weer uitgedruk. So word dit bewerk tot die verlangde sterkte en word die vloeistof, wat soos grys modderwater lyk, se kleur bekyk. Indien dit donker van kleur is, is dit te sterk en word nog water bygevoeg. In my oe is ‘modderwater maar modderwater’, Wat my pla is die feit dat dit deur iemand met kaalhande bewerk word, en in hierdie geval die van Misa. Is sy hande skoon, wonder ek.
Baie jare gelede was dit die voorreg van maagde om kava te kou en met hul tande te brei en dan in die son gelaat om te droog sodat dit maklik verpoeier kon word.
Die klein bakkie word gevul en aan my gegee. Almal se ’Bula’ wat eintlik ’Cheers’ of ’lewe’ beteken. Dis ook hul wyse van groet ’Bula’. Aangesien ek nie hul tradisies ken nie, was ek veronderstel om eenkeer met my hande te klap en dit dan te drink. Dis veronderstel om in eenslag gedrink te word, maar ek kan nie so vinnig drink nie en vat so paar slukke van hierdie peperige modderwater. Almal het iets te se in Fijiaans en ek is veronderstel om 3 maal met my hande te klap om dankie te se. Ek het sommer dadelik die newe effek gevoel van my tong wat voel of dit leweloos is, maar was dit ook net vir ‘n kort tydjie. Te veel van die drank kan veroorsaak dat jy lighoofdig voel asook die lewelose gevoel in jou tong en lippe. 'n Oormaat van die sterk drank kan ook veroorsaak dat jou vel begin afdop of skilfer en wat genoem word ‘Kanikani’ (nogal gepas sou ek se want jy kan nie te veel van dit drink nie)
Na elkeen sy bakkie met Kava gedrink het, sing hulle op begeleiding van die ghitaar asook met ‘n baie kleiner weergawe van die ghitaar. Moet se, die musiek is so mooi en het ek die sang regtig geniet en het hulle selfs my gunsteling liedjie gesing ‘LomaLoma’ (google die naam en dan hoor jy die liedjie en sien jy sommer hoe Lomaloma lyk, die grootste village hier op die eiland van Vanuabalavu). Maar dis ook omtrent al, want ek kan nie veel se van Kava nie, of soos hulle spottenderwys daarna verwys - ‘Fijian Whiskey’.
Ek skryf op my Facebook : Die musiek was great maar die drank OMG - Fijian Whiskey - lyk dieselfde as modderwater en proe ook so maar met ‘n ‘dash of pepper’ - maak jou tong ‘numb’ - Het ses koppies gehad maar nie dronk daarvan geword nie. Para het al met die tweede koppietjie dronk gelyk.
Anton skryf : You’re a brave man
Ek antwoord dat as mens in Rome is maak jy soos die Romeine
Anton se dat die warriors van ouds dit gedrink het en dis duidelik dat dit my baie moed gee. (ja seker, maar mens moet tog eers die eerste sluk neem voordat die 'brave-geid' posvat)
Tammy : ‘Rather you than me‘. Ek weet hulle se ‘try everything once‘, maar vir my is daar ‘a line - not a fine line! A thick prominent unbroken line‘.
Tania : Klink na pret
Saturday, September 4, 2010
"Livingston" se bootvaart na Mavana
Tony is vroeg hier om te kyk hoe dit gaan. Gelukkig het niks deur die nag verkeerd geloop nie, en kan hy vanoggend net die televisie instel. Daar is glo net een kanaal waarna ek kan kyk wat die gratis kanaal is, al die ander kanale moet jy voor betaal, maar omdat die eienaars nooit hier op die eiland is om van die diens gebruik te maak nie, is dit nie in gebruik nie . Maar ek is tevrede dat ek ten minste iets sal kan sien. Wat die Kanaal bied, sal ek nog moet uitvind.
Tony noem aan my genoem dat hy nou ‘geen meer seggenskap’ het oor die werkers nie en dat hy dit nou aan my oorlaat as die bestuurder van die plantasie. Dis nou my verantwoordelikheid om na al die werk om te sien en om die personeel en hul sake te behartig.
John is weg met sy graaf na die oorkantste eiland om ook daar monsters van die grond te neem terwyl ek afstap na Koromotua om te gaan kyk wat die werkers doen. Soos gewoonlik is Noko gereed om my Vara te voer. Ek stap terug en besluit om gou na die boot te loop aangesien dit amper middagete is en ek tog net wil groet voordat Tony en John vertrek. Maar groot is my verbasing toe John my bel en se dat hulle ‘n paar seemyl van die eiland is en dat hulle reeds vertrek het. Sjoe, dink ek, mens groet tog eers voor jy vertrek, nie waar nie? Beslis nie ons ‘dam se eende’ hierdie nie - soos Leona sal se.
Ek voel opgewonde oor alles en bid die Here dat ek tog net my werk sal kan doen na die beste van my vermoe. Ek is maar ’n stadsjapie en weet nie veel van baie van die werk wat my opgele is nie. Maar met Sy hulp en krag weet ek sal ek dit kan doen.
Die aand is alles stil en donker en die maan skyn so oor die see, skryf ek op my Facebookprofiel :
Ek luister na Tol&Tol en drink ‘n glasie wyn terwyl ek kyk na die nuwe maan wat oor die baai skyn. Ek skryf verder dat ek verlang na iemand… (met baie dotjies agterna)
Net voor ek in die bed klim, lees ek die reaksie op my muurskrywe en ander boodskappe wat intussen deurkom.
Erika skryf : Me
Gary : your friends
Ernest : me me me me me
Isabelle : Us
Ja dink ek. Dit sal baie lekker wees om iemand hier by my te he wat dit saam met my kan geniet, of sommer net iemand vir geselskap. Dis vreeslik alleen en moet ek myself maar besig hou met allerhande dingetjies, al het ek lankal reeds geweet waarvoor ek my inlaat.
In die middel van die nag skrik ek wakker van geluide vanuit die kombuis. My hart ruk sommer so en ‘n gedagte kom by my op dat iemand dalk in die huis is alhoewel al die deure toe is maar nie gesluit nie. Ek neem my pieperige flitsliggie en treetjie vir treetjie loop ek na die kombis. Dis tjoepstil en niks of niemand hier nie. Ek sien die koekie seep op die grond le en tel dit op en sit dit weer op sy plek. Vreemd, dink ek.
Die volgende oggend is ek vroeg wakker en maak moerkoffie om op die stoep te sit en drink. Maar vanoggend le ek in die hangmat en drink my koffie terwyl ek na die mooi sonsopkoms daar ver oor die Stille Oseaan kyk.
Erika skryf later : steeds onwerklik en sal moet kom kuier om te besef hoe werklik dit is.
Dit laat my dink aan die fliek ‘Out of Africa’ en die setlaars wat jare tevore die onbekendes ingevaar het opsoek na nuwe werelde en plekke om te bly. Dit moes nie maklik gewees het nie, want wat kon hulle als met hul saamneem? Die minimum, dink ek. En dit wat hul met hul saamgebring het was ook maar net die nodigste om te kan oorleef vir ‘n kort tydperk tot hul ‘n plek gevind het om te bly.
Tania skryf op my Facebookmuur :You go Livingston!
Die werkers is almal klaar gewerk, en soos gewoonlik gaan ek na Noko en Ema vir my daaglikse middagtee. Sy is nie tuis nie en se Noko aan my dat hy haar moet gaan haal in Mavana, ‘n village verder suid op die eiland. Ek vra of ek kan saamgaan aangesien ek dan ietsie meer van die eiland sal sien terwyl ons in die klein bootjie om die eilandgroep vaar. Hy is tog te bly want nou kan sy ‘manager’ sien waar sy vrou eintlik vandaan kom.
Avinash kry diesel wat in een van die grotte weggesteek is en gooi dit in die boot se enjin. Ek, met my kamera in my hand, is ook op die klein bootjie, wat volgens my net sowat 8 mense kan vervoer. Ons is met ‘n vaart hier weg en is hier ook geen golwe in die baai nie. Ek neem foto’s so ver ons vaar. Na ‘n kort rukkie is ons uit die baai en vaar ons langs die eiland verby. Die see is egter hier nie so rustig nie en stroom groot golwe na ons aan. Avinash trek weg met volle vaart en met tye trek die bootjie deur die lug om met ‘n harde plons terug op die see te land. My ingewande voel of alles wil uitval en klou ek met alle mag en krag aan die sitplek sodat ek nie ook deur die lug trek nie. My stuitjie voel seer, maar smile ek elke keer en neem foto’s so ver ons vaar. Ek gee moed op want ek kry nie die kamera se fokus reg nie omdat die boot heeltyd skud en deur die lug trek, en ook omdat die sproei van die water op my lens beland. Noko het iewers ‘n stuk plastiek gekry wat hy so oor hom trek met net sy koddige gesiggie wat uitsteek sodat hy nie te nat word van die water nie. Genade dink ek, g’n ordentlike mens sal so ’n boortit oorleef nie? En wat gaan ek maak wanneer mense vir my hier op die eiland kom kuier? Hulle sal dit mos nooit oorleef nie?
Ons het sowat 20 minute deur hel moes gaan (volgens my), maar kom ons by die village van Mavana aan. Dank die Vader dink ek, ten minste is ons nou veilig en is my gebede beantwoord want ek het lanklaas so hard gebid soos op hierdie bootjie, al het dit dalk vir Noko en Avinash gelyk of ek heeltyd smile. Elke keer as ek na hulle kyk, dan smile hulle terwyl ek moet vasskop om my balans te hou in ‘n bootjie wat opvul met liters en liters water en oor my voete spoel. Die gedagte het by my opgekom toe Jesus onder in die skuitjie aan die slaap was en die dissipels gedink het hulle gaan vergaan. Ek kan net dink waardeur hulle moes gaan, want glo my, jy moet baie versekerd van jouself wees om op so ‘n bootrit te kan slaap, want dit kan nogal angswekkend wees.
Hier in Mavana is ‘n varswatermeer aan die noord-oostelike gedeelte en word dit deur die inwoners as heilig beskou. Geen persoon word hier toegelaat nie en word daar slegs eenkeer per jaar ‘n seremonie hier uitgevoer. Enige persoon wat die plek sou betree, sal glo nooit weer kan slaap nie, en indien jy uitgevang word om die plek te besoek, sal die bewoners jou agtervolg en doodmaak.
Mense van die village asook mense van ander streke en selfs so ver as New Zealand en Australie, neem hier deel aan die jaarlikse visvangs wat deur die tradisionele priester gereel word. Die mans en vroue werk blare aanmekaar wat dan as ’n romp dien en wat hulle om hul lyf vasmaak aangesien jy nie met iets anders as net die blare-romp in die water mag gaan nie. Die vrouens spring dan in die water rond sodat die vis wat net hier te vinde is, - volgens hulle - kwaad kan word en in die lug spring, en wat die mans dan met hul nette vang. Die bewoners glo ook dat die manlike visse aangetrokke voel tot die vrouens is en kan daarom dus maklik in die nette gevang word.
Dit word ook vertel dat ‘n Tongaanse prinses oor die eiland gevlieg het om vir haar ‘lover’ te gaan kuier op Taveuni, ‘n ander buureiland, en toe die visse hier in die meer laat val het.
Ek stap by die village se winkeltjie in om so paar eetgoedjies vir my te koop om terug te neem na Nabavatu Village waar ons bly. Dis donker in die winkel wat net een rak in die middel van die winkel het. Ek moet mooi kyk wat alles op die rak is sodat ek nie volksvreemde goed neem nie. Maar hier is geen groot verskeidenheid nie, net die uiters noodsaaklike dinge. Ek soek vir sjokolade en ander lekkernye, maar vind niks as net suigstokkies nie. Daar word hier geen ander lekkernye verkoop as net suigstokkies en tjappies nie. Die meisie skryf alles per hand op en doen haar berekeninge. Dis net ietsie oor die 28 FJD wat sowat R100 is. Nogal duur dink ek vir wat dit is, en ook vir die feit dat ek alles met vier moet maal weens die Rand / Fiji Dollar wisselkoers. Sy vra verskoning dat hulle geen plastieksakke het nie maar vind tog 2 ander tipe sakkies om my goed in te verpak. Avinash vra of hulle nie ‘n boks het sodat alles daarin gesit kan word nie aangesien ons per boot moet terug.
Intussen kom meer mense by die winkel aan om te kom kyk na die nuwe ‘manager’ van Nabavatu Plantasie en hoor ek so tussendeur die pratery ; Tsak, en dan die herhaling deur die ander persoon, Tsak, wat probeer om my naam te kan uitspreek.
Ek neem ‘n foto of twee van ‘n gedenkplaat by ‘n gemeenskapsaal net verder, en hoor skielik my naam : Tjaat (sonder die ‘r’) hello, how are you? Die meisie kom nader en sien ek dat dit Josephine is, die 14 jarige dogter van Noko en Ema. Ag, en sy loop so met volle bors vooruit terwyl al die mense na ons kyk, so asof sy wil se : 'Ag ek ken hom tog', hy is ons ‘manager’.
Die son is intussen onder maar is dit skerp skemer. Ek en Ema en die twee dogters sit reeds op die bootjie terwyl Noko later inspring. Avinash het die bootjie die waters ingestoot tot waar hy die enjin kon laat sak, ingeklim en kon ons verder vaar. Die enjin sukkel om te vat maar seil ons die klein hawetjie uit. Ek sit in die middel van die dwarssitplek en kyk agtertoe, terwyl Ema (wat ietwat aan die swaar kant is) aan my linkerkant sit. Josephine en Priscilla sit aan my regterkant terwyl Noko regs agter van my sit. Avinash sit agter in die middel omdat hy die stuurman is. Skielik tref ons bootjie se skroef iets en gaan die enjin staan. Ag Liewe Here, dink ek, nie nog dit ook nie! Hier in die middel van die see, ver van die kant van die eiland, en ek kan nie eens swem nie! Wat van my kamera? Ema skree verwoed in Fijiaans, maar al wat ek kan uitmaak is ‘Binas’, die naam vir Avinash. Dan tref ‘n golf ons en moet ek vasskop soos ‘n steeks donkie. Here help my, dink ek elke keer. ‘Binaaaas!’, skree Ema weer, dan slat ‘n ander golf ons bootjie weer. Sy sit en tuur in die donkerte so op die watervlak en kyk na enige donker aanrollende golwe sodat sy vir Avinash kan waarsku en hy dan net die bootjie effe draai sodat die golf ons nie te hard tref nie en ons so saam met die golf kan ry. Intussen het Noko vir Priscilla gekry om agter te gaan sit sodat daar meer van ‘n gewigsbalans op die bootjie is. Josephine het nie ‘n saak met ons nie en is net doenig met haar selfoon wat sy elke nou en dan aan haar ma gee. Duidelik is sy nie bang nie, dink ek.
Dan tref ‘n golf ons weer en spat die water in die bootjie. Noko skep verwoed water uit die bootjie met sy emmertjie, net om deur ‘n ander golf opgevul word wat in die bootjie breek. Here van genade, dink ek en kyk steeds agtertoe, amper soos ‘n volstruis wat sy kop in die grond druk, terwyl al die ander na vore kyk. Ons word verskeie kere deur ‘n golf getref wat die bootjie met water vul. Kort-kort se Ema aan my dat sy bang is vir die see terwyl Noko steeds verwoed en sonder ophou water uit die bootjie skep. Dis donker en het ons net die sterre wat ons pad van water verlig, terwyl Avinash ook die silhouet van die eiland dophou sodat ons nie te naby daaraan kom nie en sodoende ‘n koraalrif tref nie. Dit voel na ‘n ewigheid maar kom ons na sowat 90 minute in veilige hawens aan, Nabavatu se hawetjie. Die bootjie tref skielik rotse met ‘n helse slag en kom tot stilstand. Wat nou, vra ek? Ons is hier, se Ema. 'Thanks God', voeg sy by. Ja, dank die Here, want nie weer vaar ek in die nag op die donker see nie. My senuwees sal dit nooit hou nie!
Die bootjie word afgelaai en dra Avinash my boks met kruideniersware. Ek het iemand anders se mandjie en loop ons die 271 trappe uit na bo. Avinash hardloop met al die swaar bokse na bo en kry ons hom later waar hy op sy rug le en op ons wag. Al blasende en met net my klein flitsliggie, kom ons by die village aan.
'Some tea', vra Ema aan my. 'Yes thank you', se ek terwyl Noko ‘n stoel nader trek vir die ‘manager’ terwyl al die ander op die grond sit. Ek wil nie so verhewe edelman voorkom nie en sit op die grond, ‘Fijian style’ soos Ema elke keer vir my se. Sy wil nie he ek moet loop alvorens ek nie van die kos geeet het wat sy van haar village af gebring het nie. Vandag se gereg bestaan uit vis en ‘n tipe knol (so iets soos ‘n patat) wat in ‘n Lovo gaargemaak word maar wat vir my eerder na koue vark- of skaapvet proe. Daardie gevoel van as jy in vet byt en jou tandmerke bly daar agter vassit - daai soort smaak. Nie sleg nie, maar nie iets wat ek elke keer sal wil eet nie.
By die Homestead aangekom beskryf ek kortliks my boottrip waarop party vriende reageer :
Nicola : Bahahahahahaaaaaaaaaa, that is so funny
Tania : en was jy kalm
Anton : Was jy ‘n (non)-paying passenger of het jy ook ‘n job gehad op die boot
Erika : Histeries
Gary : Sterkte
Ek antwoord Anton dat ek die job gehad het om te bid dat ons nie sou vergaan nie waarop hy terug antwoord dat ek bly moet wees my naam is nie Jona nie
Nicola : I am now doubting putting Fiji on my list of places to visit before I die. Seems there’s a very good chance of me dying while there.
Ja, dit is 'funny' as ek nou agterna aan dit dink. Maar glo my, ek het seker 'n jaar se gebede opgese in daardie 90 minute!
Tony noem aan my genoem dat hy nou ‘geen meer seggenskap’ het oor die werkers nie en dat hy dit nou aan my oorlaat as die bestuurder van die plantasie. Dis nou my verantwoordelikheid om na al die werk om te sien en om die personeel en hul sake te behartig.
John is weg met sy graaf na die oorkantste eiland om ook daar monsters van die grond te neem terwyl ek afstap na Koromotua om te gaan kyk wat die werkers doen. Soos gewoonlik is Noko gereed om my Vara te voer. Ek stap terug en besluit om gou na die boot te loop aangesien dit amper middagete is en ek tog net wil groet voordat Tony en John vertrek. Maar groot is my verbasing toe John my bel en se dat hulle ‘n paar seemyl van die eiland is en dat hulle reeds vertrek het. Sjoe, dink ek, mens groet tog eers voor jy vertrek, nie waar nie? Beslis nie ons ‘dam se eende’ hierdie nie - soos Leona sal se.
Ek voel opgewonde oor alles en bid die Here dat ek tog net my werk sal kan doen na die beste van my vermoe. Ek is maar ’n stadsjapie en weet nie veel van baie van die werk wat my opgele is nie. Maar met Sy hulp en krag weet ek sal ek dit kan doen.
Die aand is alles stil en donker en die maan skyn so oor die see, skryf ek op my Facebookprofiel :
Ek luister na Tol&Tol en drink ‘n glasie wyn terwyl ek kyk na die nuwe maan wat oor die baai skyn. Ek skryf verder dat ek verlang na iemand… (met baie dotjies agterna)
Net voor ek in die bed klim, lees ek die reaksie op my muurskrywe en ander boodskappe wat intussen deurkom.
Erika skryf : Me
Gary : your friends
Ernest : me me me me me
Isabelle : Us
Ja dink ek. Dit sal baie lekker wees om iemand hier by my te he wat dit saam met my kan geniet, of sommer net iemand vir geselskap. Dis vreeslik alleen en moet ek myself maar besig hou met allerhande dingetjies, al het ek lankal reeds geweet waarvoor ek my inlaat.
In die middel van die nag skrik ek wakker van geluide vanuit die kombuis. My hart ruk sommer so en ‘n gedagte kom by my op dat iemand dalk in die huis is alhoewel al die deure toe is maar nie gesluit nie. Ek neem my pieperige flitsliggie en treetjie vir treetjie loop ek na die kombis. Dis tjoepstil en niks of niemand hier nie. Ek sien die koekie seep op die grond le en tel dit op en sit dit weer op sy plek. Vreemd, dink ek.
Die volgende oggend is ek vroeg wakker en maak moerkoffie om op die stoep te sit en drink. Maar vanoggend le ek in die hangmat en drink my koffie terwyl ek na die mooi sonsopkoms daar ver oor die Stille Oseaan kyk.
Erika skryf later : steeds onwerklik en sal moet kom kuier om te besef hoe werklik dit is.
Dit laat my dink aan die fliek ‘Out of Africa’ en die setlaars wat jare tevore die onbekendes ingevaar het opsoek na nuwe werelde en plekke om te bly. Dit moes nie maklik gewees het nie, want wat kon hulle als met hul saamneem? Die minimum, dink ek. En dit wat hul met hul saamgebring het was ook maar net die nodigste om te kan oorleef vir ‘n kort tydperk tot hul ‘n plek gevind het om te bly.
Tania skryf op my Facebookmuur :You go Livingston!
Die werkers is almal klaar gewerk, en soos gewoonlik gaan ek na Noko en Ema vir my daaglikse middagtee. Sy is nie tuis nie en se Noko aan my dat hy haar moet gaan haal in Mavana, ‘n village verder suid op die eiland. Ek vra of ek kan saamgaan aangesien ek dan ietsie meer van die eiland sal sien terwyl ons in die klein bootjie om die eilandgroep vaar. Hy is tog te bly want nou kan sy ‘manager’ sien waar sy vrou eintlik vandaan kom.
Avinash kry diesel wat in een van die grotte weggesteek is en gooi dit in die boot se enjin. Ek, met my kamera in my hand, is ook op die klein bootjie, wat volgens my net sowat 8 mense kan vervoer. Ons is met ‘n vaart hier weg en is hier ook geen golwe in die baai nie. Ek neem foto’s so ver ons vaar. Na ‘n kort rukkie is ons uit die baai en vaar ons langs die eiland verby. Die see is egter hier nie so rustig nie en stroom groot golwe na ons aan. Avinash trek weg met volle vaart en met tye trek die bootjie deur die lug om met ‘n harde plons terug op die see te land. My ingewande voel of alles wil uitval en klou ek met alle mag en krag aan die sitplek sodat ek nie ook deur die lug trek nie. My stuitjie voel seer, maar smile ek elke keer en neem foto’s so ver ons vaar. Ek gee moed op want ek kry nie die kamera se fokus reg nie omdat die boot heeltyd skud en deur die lug trek, en ook omdat die sproei van die water op my lens beland. Noko het iewers ‘n stuk plastiek gekry wat hy so oor hom trek met net sy koddige gesiggie wat uitsteek sodat hy nie te nat word van die water nie. Genade dink ek, g’n ordentlike mens sal so ’n boortit oorleef nie? En wat gaan ek maak wanneer mense vir my hier op die eiland kom kuier? Hulle sal dit mos nooit oorleef nie?
Ons het sowat 20 minute deur hel moes gaan (volgens my), maar kom ons by die village van Mavana aan. Dank die Vader dink ek, ten minste is ons nou veilig en is my gebede beantwoord want ek het lanklaas so hard gebid soos op hierdie bootjie, al het dit dalk vir Noko en Avinash gelyk of ek heeltyd smile. Elke keer as ek na hulle kyk, dan smile hulle terwyl ek moet vasskop om my balans te hou in ‘n bootjie wat opvul met liters en liters water en oor my voete spoel. Die gedagte het by my opgekom toe Jesus onder in die skuitjie aan die slaap was en die dissipels gedink het hulle gaan vergaan. Ek kan net dink waardeur hulle moes gaan, want glo my, jy moet baie versekerd van jouself wees om op so ‘n bootrit te kan slaap, want dit kan nogal angswekkend wees.
Hier in Mavana is ‘n varswatermeer aan die noord-oostelike gedeelte en word dit deur die inwoners as heilig beskou. Geen persoon word hier toegelaat nie en word daar slegs eenkeer per jaar ‘n seremonie hier uitgevoer. Enige persoon wat die plek sou betree, sal glo nooit weer kan slaap nie, en indien jy uitgevang word om die plek te besoek, sal die bewoners jou agtervolg en doodmaak.
Mense van die village asook mense van ander streke en selfs so ver as New Zealand en Australie, neem hier deel aan die jaarlikse visvangs wat deur die tradisionele priester gereel word. Die mans en vroue werk blare aanmekaar wat dan as ’n romp dien en wat hulle om hul lyf vasmaak aangesien jy nie met iets anders as net die blare-romp in die water mag gaan nie. Die vrouens spring dan in die water rond sodat die vis wat net hier te vinde is, - volgens hulle - kwaad kan word en in die lug spring, en wat die mans dan met hul nette vang. Die bewoners glo ook dat die manlike visse aangetrokke voel tot die vrouens is en kan daarom dus maklik in die nette gevang word.
Dit word ook vertel dat ‘n Tongaanse prinses oor die eiland gevlieg het om vir haar ‘lover’ te gaan kuier op Taveuni, ‘n ander buureiland, en toe die visse hier in die meer laat val het.
Ek stap by die village se winkeltjie in om so paar eetgoedjies vir my te koop om terug te neem na Nabavatu Village waar ons bly. Dis donker in die winkel wat net een rak in die middel van die winkel het. Ek moet mooi kyk wat alles op die rak is sodat ek nie volksvreemde goed neem nie. Maar hier is geen groot verskeidenheid nie, net die uiters noodsaaklike dinge. Ek soek vir sjokolade en ander lekkernye, maar vind niks as net suigstokkies nie. Daar word hier geen ander lekkernye verkoop as net suigstokkies en tjappies nie. Die meisie skryf alles per hand op en doen haar berekeninge. Dis net ietsie oor die 28 FJD wat sowat R100 is. Nogal duur dink ek vir wat dit is, en ook vir die feit dat ek alles met vier moet maal weens die Rand / Fiji Dollar wisselkoers. Sy vra verskoning dat hulle geen plastieksakke het nie maar vind tog 2 ander tipe sakkies om my goed in te verpak. Avinash vra of hulle nie ‘n boks het sodat alles daarin gesit kan word nie aangesien ons per boot moet terug.
Intussen kom meer mense by die winkel aan om te kom kyk na die nuwe ‘manager’ van Nabavatu Plantasie en hoor ek so tussendeur die pratery ; Tsak, en dan die herhaling deur die ander persoon, Tsak, wat probeer om my naam te kan uitspreek.
Ek neem ‘n foto of twee van ‘n gedenkplaat by ‘n gemeenskapsaal net verder, en hoor skielik my naam : Tjaat (sonder die ‘r’) hello, how are you? Die meisie kom nader en sien ek dat dit Josephine is, die 14 jarige dogter van Noko en Ema. Ag, en sy loop so met volle bors vooruit terwyl al die mense na ons kyk, so asof sy wil se : 'Ag ek ken hom tog', hy is ons ‘manager’.
Die son is intussen onder maar is dit skerp skemer. Ek en Ema en die twee dogters sit reeds op die bootjie terwyl Noko later inspring. Avinash het die bootjie die waters ingestoot tot waar hy die enjin kon laat sak, ingeklim en kon ons verder vaar. Die enjin sukkel om te vat maar seil ons die klein hawetjie uit. Ek sit in die middel van die dwarssitplek en kyk agtertoe, terwyl Ema (wat ietwat aan die swaar kant is) aan my linkerkant sit. Josephine en Priscilla sit aan my regterkant terwyl Noko regs agter van my sit. Avinash sit agter in die middel omdat hy die stuurman is. Skielik tref ons bootjie se skroef iets en gaan die enjin staan. Ag Liewe Here, dink ek, nie nog dit ook nie! Hier in die middel van die see, ver van die kant van die eiland, en ek kan nie eens swem nie! Wat van my kamera? Ema skree verwoed in Fijiaans, maar al wat ek kan uitmaak is ‘Binas’, die naam vir Avinash. Dan tref ‘n golf ons en moet ek vasskop soos ‘n steeks donkie. Here help my, dink ek elke keer. ‘Binaaaas!’, skree Ema weer, dan slat ‘n ander golf ons bootjie weer. Sy sit en tuur in die donkerte so op die watervlak en kyk na enige donker aanrollende golwe sodat sy vir Avinash kan waarsku en hy dan net die bootjie effe draai sodat die golf ons nie te hard tref nie en ons so saam met die golf kan ry. Intussen het Noko vir Priscilla gekry om agter te gaan sit sodat daar meer van ‘n gewigsbalans op die bootjie is. Josephine het nie ‘n saak met ons nie en is net doenig met haar selfoon wat sy elke nou en dan aan haar ma gee. Duidelik is sy nie bang nie, dink ek.
Dan tref ‘n golf ons weer en spat die water in die bootjie. Noko skep verwoed water uit die bootjie met sy emmertjie, net om deur ‘n ander golf opgevul word wat in die bootjie breek. Here van genade, dink ek en kyk steeds agtertoe, amper soos ‘n volstruis wat sy kop in die grond druk, terwyl al die ander na vore kyk. Ons word verskeie kere deur ‘n golf getref wat die bootjie met water vul. Kort-kort se Ema aan my dat sy bang is vir die see terwyl Noko steeds verwoed en sonder ophou water uit die bootjie skep. Dis donker en het ons net die sterre wat ons pad van water verlig, terwyl Avinash ook die silhouet van die eiland dophou sodat ons nie te naby daaraan kom nie en sodoende ‘n koraalrif tref nie. Dit voel na ‘n ewigheid maar kom ons na sowat 90 minute in veilige hawens aan, Nabavatu se hawetjie. Die bootjie tref skielik rotse met ‘n helse slag en kom tot stilstand. Wat nou, vra ek? Ons is hier, se Ema. 'Thanks God', voeg sy by. Ja, dank die Here, want nie weer vaar ek in die nag op die donker see nie. My senuwees sal dit nooit hou nie!
Die bootjie word afgelaai en dra Avinash my boks met kruideniersware. Ek het iemand anders se mandjie en loop ons die 271 trappe uit na bo. Avinash hardloop met al die swaar bokse na bo en kry ons hom later waar hy op sy rug le en op ons wag. Al blasende en met net my klein flitsliggie, kom ons by die village aan.
'Some tea', vra Ema aan my. 'Yes thank you', se ek terwyl Noko ‘n stoel nader trek vir die ‘manager’ terwyl al die ander op die grond sit. Ek wil nie so verhewe edelman voorkom nie en sit op die grond, ‘Fijian style’ soos Ema elke keer vir my se. Sy wil nie he ek moet loop alvorens ek nie van die kos geeet het wat sy van haar village af gebring het nie. Vandag se gereg bestaan uit vis en ‘n tipe knol (so iets soos ‘n patat) wat in ‘n Lovo gaargemaak word maar wat vir my eerder na koue vark- of skaapvet proe. Daardie gevoel van as jy in vet byt en jou tandmerke bly daar agter vassit - daai soort smaak. Nie sleg nie, maar nie iets wat ek elke keer sal wil eet nie.
By die Homestead aangekom beskryf ek kortliks my boottrip waarop party vriende reageer :
Nicola : Bahahahahahaaaaaaaaaa, that is so funny
Tania : en was jy kalm
Anton : Was jy ‘n (non)-paying passenger of het jy ook ‘n job gehad op die boot
Erika : Histeries
Gary : Sterkte
Ek antwoord Anton dat ek die job gehad het om te bid dat ons nie sou vergaan nie waarop hy terug antwoord dat ek bly moet wees my naam is nie Jona nie
Nicola : I am now doubting putting Fiji on my list of places to visit before I die. Seems there’s a very good chance of me dying while there.
Ja, dit is 'funny' as ek nou agterna aan dit dink. Maar glo my, ek het seker 'n jaar se gebede opgese in daardie 90 minute!
Thursday, September 2, 2010
Die eerste paar dae op die eiland
23 Augustus 2010
Ons het vroeg opgestaan die oggend, en net na ontbyt wat ons op die boot genuttig het, het ons weer die stywe bult aangedurf. Ek blaas nog soos ‘n stoomlokomotief maar dit gaan al beter. Kort-kort moet ek stop om water te drink, want ek sweet verskriklik en die hitte van die son maak dit nog erger. My klere is sopnat teen die tyd dat ek bo kom en lyk dit of ek uit ‘n swembad geklim het. Hier kan jy nie waag om tweekeer agtermekaar ‘n hemp aan te trek nie! Dit gaan reguit was toe na elke dag se gewoel en werskaf.
In die ‘Homestead’ is Tony besig om alles reg te maak vir my verblyf en om alles gerieflik te maak sodat ek nie te veel van ‘n kultuurskok sal ervaar nie. Intussen ry hy ook op die ‘quad bike’ rond om na die werkverrigtinge erens anders op die eiland om te sien.
John het ‘n graaf saamgebring sodat ons monsters van die grond kan neem wat hy dan in Suva gaan indien vir analisering. Dis alles om te bepaal waar die beste plek gaan wees om Sandalwood aan te plant, asook Teak (verskoon as ek Engelse woorde gebruik, ek kan nie altyd aan die Afrikaanse woorde dink nie). Vyf gate van elk sowat 40cm diep moet gegrou word waarna die volgende 20cm se grond geneem word as monster.
Hy het die eerste gat gegrawe en ek het gewonder of ek hom moet help, maar later ook my deel gedoen en die volgende gat gegrawe. So het ons beurte gemaak maar was van die plekke maar moeilik om te grou omdat die grond hard en soms klipperig was. (Die gedeelte van die eiland het baie vulkaniese rots, en is hier ook baie 'limestone' te vinde). My hand het intussen ‘n blaas gevorm maar het ek steeds aanhou grou. Ek is nie gewoond aan sulke werk nie want ek was ‘n boekhouer van beroep. Maar ek het dit geniet en so tussendeur aan die werkers gedink wat elke dag in die bloedige son moet arbei en besluit ek sal met ‘nuwe oe’ na hulle kyk.
Terug by die huis het ek gou op my foon se internet funksie gegaan om weer eens my status op te dateer. Ek skryf dat hier nie behoorlike internet op ‘Paradise’ is nie waarop Tammy toe antwoord dat mens nie internet nodig het as jy in ‘paradise’ is nie. Maar glo my, as dit die enigste manier is vir kommunikasie met die buitewereld, dan wil jy graag iets he wat vinniger is. Iets wat nie 20 minute neem om op ‘n webtuiste te gaan, of meer as 2 ure neem wanneer jy ‘n foto wil oplaai nie. Maar hier op die eiland is daar net een kommunikasietoring wat aan een diensverskaffer behoort, en afhangende van die weer of wind, het jy nie altyd ‘n sein nie. En as jy nie aan daardie diensverskaffer behoort nie, (soos ek) het jy ook nie altyd toegang tot ‘n sein nie.
Aan huis van Noko en Ema, het ons tee gedrink uit bekers, terwyl hulle dit op die Fijiaanse manier drink - in ‘n kleinerige bakkie. Sy het ook aan ons ‘pannekoek’ gegee om te eet, maar dit het eerder vir my na ‘n klein vetkoekie gelyk en geproe. Nogal lekker, veral as jy honger is na die dag se stappery.
John het klomp vrae aan hulle gevra terwyl Ema meeste van die tyd antwoord aangesien Noko se Engels nie baie goed is nie. Eweskielik uit die bloute se Noko aan my : “Here your wife...., I give you daughter for marry” . Die arme kind het nie geweet hoe om haar verleentheid weg te steek nie, want hier gee haar pa haar so pas weg aan ‘n vreemdeling wat sy nie eens ken nie. Ek het maar net gelag want ek besef sy is nog net ‘n kind en daar is geen manier dat ek met hierdie 14 jarige meisie kan of sal trou nie. Al is dit nou tradisie hier in Fiji om jou dogter so weg te gee, is ek nie deel van dit nie. Genade, ek wil nie ‘n vrou en kind terselfde tyd grootmaak nie! Hahaha.
24 Augustus
My spiere is nie seer soos ek gedink het dit sou wees na al die loop van die afgelope paar dae nie, maar my voete is tog seer en voel dit of my voete nie meer wil oplig nie. Maar ek moet by John kan byhou wat met sy lang bene sulke laaaang tree gee terwyl ek met my ‘stompe’ agterna hardloop. Ons is hoeveel maal die bult op en af, op en af, en skryf ek op Facebook dat ek sekerlik die mooiste bene gaan he na my tyd hier op die eiland. Nie dat ek lelike bene, of sal ek se, kuite het nie, maar ek dink te veel van ‘n goeie ding is ook nie goed nie. En om elke dag ‘Kilimanjaro’ te moet uitklim is ook nie helemal my idee van mooi bene kry nie.
Later toe ek weer toegang tot die internet kry, lees ek almal se kommentaar :
Johan-Jaco se dit word Island-legs genoem. Beautiful to look at but cannot carry you far. (ha, hy ken beslis nie hierdie Suid Afrikaanse boertjie nie! Ek is ‘n nimmereinder! My pa se gene kom deesdae sterk na vore al het ek gedink ek aard meer na my ma)
Nicola skryf : ‘Wolf whistles’
Erika : ‘sounds so worth it’
Ek en John is van die eenkant van die eiland na die anderkant. Hy self erken dat hy nog nie op baie van die gedeeltes was wat ons so bespied nie en dat dit ‘n goeie manier is om sommer die plek te leer ken. Maar elke keer as hy koers inskiet tussen die ruigtes en bosse in, dan bid ek net vir krag en genade, want soms ‘verdwyn’ hy net terwyl ek maar voort ploeter tot ek hom weer iewers kry.
Soms kry ek nie my bene opgelig nie, en moet ek letterlik draaie loop om sodoende nie oor die boomstompe en dinge hoef te klim nie. Menigmaal moes ek myself uit ’n web van ‘n spinnekop vrywaar, want ek is tog te bang een loop hier op my en ek weet nie van dit nie. (lekker ou bangbroek maar gelukkig sien niemand my as ek sulke bokspringe gee om als van my af te skud nie) Van die drade is so sterk, dat wanneer dit breek, dit so ’n ‘ping’ geluid maak, amper soos die snaar van ‘n kitaar.
Gelukkig is hier nie dodelike insekte of gediertes soos skerpioene en gifting slange nie, so mens kan eintlik vrylik rondloop sonder om bang te wees. Die slangspesie wat wel hier op die eiland te vinde is, is gelukkig ook nie giftig nie.
Ons is kort-kort by Koromatua om te kyk hoe die werk vorder en hoeveel olie hulle gepars het. Noko is elke keer so vriendelik as hy my sien en voer my net Vara en is tog te bly as ek nog een wil he wat hy dan vir my uithaal. (Ek dink hy wil my net beindruk sodat ek dit tog sal oorweeg om met sy dogter te trou - hahaha) Die man lyk so verwaarloos en staan sy snor stokstyf na vore, om nie eens te praat van sy tande wat soos ‘sterre’ lyk nie. Nie dat dit so blink nie, maar dat dit so ver uitmekaar is! Shame, lyk my die lewe het hom ook maar nie altyd goed behandel nie, soos baie van die eilandbewoners. As dit nie uitbuiting is van werkgewers nie, dan is dit siklone en storms wat skade aan hul eiendom en landerye doen. Die een sikloon wat die meeste skade hier op die eiland aangerig het, was Tomas. Die het in Maart vanjaar hierdeur getrek en miljoene dollars se skade aangerig. Al wat die regering gedoen het, was om vir elkeen ‘n sakkie rys te gee as vergoeding. Baie is ongelukkig hieroor want hulle het nie die finansies om weer hul lewens op te bou nie, en dit nadat die regering soveel hulp beloof het aan die wat skade gely het.
25 Augustus 2010
Vroeg die oggend is ek en John weer die bult uit tot by die Homestead waar Tony weer besig was om dinge reg te maak. Hy het genoem dat dit dalk goed sal wees as ek die eerste aand hier sou slaap terwyl hulle nog in die hawe vasgeanker is want indien daar probleme opduik, kan hy dit nog die volgende dag kom regmaak voordat hulle weer terug vertrek na Suva. Ek was baie bly want ek wou nie meer op die boot slaap nie. Ek wou ’my eie’ plek he.
Ek het sommer dadelik aan die werk gespring en die kombuis begin skoonmaak asook om al die skottelgoed te was. Ek gaan tog immers hier bly en moet dit mooi, netjies en skoon wees. Tony het genoem dat dit goed is as die huis weer vir ‘n slag ‘spring cleaning’ kry. So tussendeur het ek aan my meubels in die stoor in Suid Afrika gedink en gevisualiseer hoe dit in die huis sou lyk, en hoe dit in ‘Vale Pinky’ sou lyk. (spreek dit uit as Wale Pinky)
Vale Pinky is die huisie in die kokosneutplantasie wat eintlik vir die bestuurder gereserveer is. Dis te oulik en kyk uit in die rigting van al die ander werkers se huisies wat hier ‘Bure’ genoem word (spreek dit uit as boere) Dis egter baie verwaarloos en gaan dit baie kos om reg te maak. Dit staan op houtpilare aangesien dit teen ‘n skuinste gelee is, maar ook sodat die reenwater nie die huis kan instroom as dit reen nie. Dit het ‘n kleinerige balkon, een groot vertrek wat die kombis, eet- en sitkamer insluit. In die een hoek is die stort en toilet, en in die ander hoek is die slaapkamer. Groot genoeg vir al my meubels! (dis nou die meubels in Suid Afrika)
Ek het besluit om aandete voor te berei vir Tony en John voordat hulle die volgende dag vertrek. Dalk kan ek met dit wat ek in die koskas het, vir hulle egte boerekos maak wat hulle nie gou sal vergeet nie. Ek het ‘n heel hoender gestop met rys, uie en boontjies in tamatiesous, en dit in die Weber gebraai. Ek het wortelslaai en Mash potatoes gemaak. Sjoe, ek het behoorlik uitgehaal, maar bietjie gesukkel met die Weber se vuurtjie wat net nie wou brand nie. Maar aan die einde van die dag was die kos gereed, en tesame met John se pastagereg van die middag, het ons behoorlik weggele aan al die kos. Nie soos ek wou gehad het nie, maar hier op die eiland gebruik jy maar wat beskikbaar is.
Tony is weg om op die boot te gaan slaap terwyl John die matras op die solder gaan afhaal het om buite op die stoep te slaap. Hier is dit baie veilig en kan mens nog met al jou deure en vensters oopslaap in die nag. Maar komende van Suid Afrika, kan ek nog nie aan daardie idee gewoond raak nie en maak ek als vroegaand al toe. Hier is 6 deure wat op die stoep oopmaak, en wanneer die eienaars hier is, word hulle nooit toegemaak nie omdat dit glo baie veilig is.
Ons het vroeg opgestaan die oggend, en net na ontbyt wat ons op die boot genuttig het, het ons weer die stywe bult aangedurf. Ek blaas nog soos ‘n stoomlokomotief maar dit gaan al beter. Kort-kort moet ek stop om water te drink, want ek sweet verskriklik en die hitte van die son maak dit nog erger. My klere is sopnat teen die tyd dat ek bo kom en lyk dit of ek uit ‘n swembad geklim het. Hier kan jy nie waag om tweekeer agtermekaar ‘n hemp aan te trek nie! Dit gaan reguit was toe na elke dag se gewoel en werskaf.
In die ‘Homestead’ is Tony besig om alles reg te maak vir my verblyf en om alles gerieflik te maak sodat ek nie te veel van ‘n kultuurskok sal ervaar nie. Intussen ry hy ook op die ‘quad bike’ rond om na die werkverrigtinge erens anders op die eiland om te sien.
John het ‘n graaf saamgebring sodat ons monsters van die grond kan neem wat hy dan in Suva gaan indien vir analisering. Dis alles om te bepaal waar die beste plek gaan wees om Sandalwood aan te plant, asook Teak (verskoon as ek Engelse woorde gebruik, ek kan nie altyd aan die Afrikaanse woorde dink nie). Vyf gate van elk sowat 40cm diep moet gegrou word waarna die volgende 20cm se grond geneem word as monster.
Hy het die eerste gat gegrawe en ek het gewonder of ek hom moet help, maar later ook my deel gedoen en die volgende gat gegrawe. So het ons beurte gemaak maar was van die plekke maar moeilik om te grou omdat die grond hard en soms klipperig was. (Die gedeelte van die eiland het baie vulkaniese rots, en is hier ook baie 'limestone' te vinde). My hand het intussen ‘n blaas gevorm maar het ek steeds aanhou grou. Ek is nie gewoond aan sulke werk nie want ek was ‘n boekhouer van beroep. Maar ek het dit geniet en so tussendeur aan die werkers gedink wat elke dag in die bloedige son moet arbei en besluit ek sal met ‘nuwe oe’ na hulle kyk.
Terug by die huis het ek gou op my foon se internet funksie gegaan om weer eens my status op te dateer. Ek skryf dat hier nie behoorlike internet op ‘Paradise’ is nie waarop Tammy toe antwoord dat mens nie internet nodig het as jy in ‘paradise’ is nie. Maar glo my, as dit die enigste manier is vir kommunikasie met die buitewereld, dan wil jy graag iets he wat vinniger is. Iets wat nie 20 minute neem om op ‘n webtuiste te gaan, of meer as 2 ure neem wanneer jy ‘n foto wil oplaai nie. Maar hier op die eiland is daar net een kommunikasietoring wat aan een diensverskaffer behoort, en afhangende van die weer of wind, het jy nie altyd ‘n sein nie. En as jy nie aan daardie diensverskaffer behoort nie, (soos ek) het jy ook nie altyd toegang tot ‘n sein nie.
Aan huis van Noko en Ema, het ons tee gedrink uit bekers, terwyl hulle dit op die Fijiaanse manier drink - in ‘n kleinerige bakkie. Sy het ook aan ons ‘pannekoek’ gegee om te eet, maar dit het eerder vir my na ‘n klein vetkoekie gelyk en geproe. Nogal lekker, veral as jy honger is na die dag se stappery.
John het klomp vrae aan hulle gevra terwyl Ema meeste van die tyd antwoord aangesien Noko se Engels nie baie goed is nie. Eweskielik uit die bloute se Noko aan my : “Here your wife...., I give you daughter for marry” . Die arme kind het nie geweet hoe om haar verleentheid weg te steek nie, want hier gee haar pa haar so pas weg aan ‘n vreemdeling wat sy nie eens ken nie. Ek het maar net gelag want ek besef sy is nog net ‘n kind en daar is geen manier dat ek met hierdie 14 jarige meisie kan of sal trou nie. Al is dit nou tradisie hier in Fiji om jou dogter so weg te gee, is ek nie deel van dit nie. Genade, ek wil nie ‘n vrou en kind terselfde tyd grootmaak nie! Hahaha.
24 Augustus
My spiere is nie seer soos ek gedink het dit sou wees na al die loop van die afgelope paar dae nie, maar my voete is tog seer en voel dit of my voete nie meer wil oplig nie. Maar ek moet by John kan byhou wat met sy lang bene sulke laaaang tree gee terwyl ek met my ‘stompe’ agterna hardloop. Ons is hoeveel maal die bult op en af, op en af, en skryf ek op Facebook dat ek sekerlik die mooiste bene gaan he na my tyd hier op die eiland. Nie dat ek lelike bene, of sal ek se, kuite het nie, maar ek dink te veel van ‘n goeie ding is ook nie goed nie. En om elke dag ‘Kilimanjaro’ te moet uitklim is ook nie helemal my idee van mooi bene kry nie.
Later toe ek weer toegang tot die internet kry, lees ek almal se kommentaar :
Johan-Jaco se dit word Island-legs genoem. Beautiful to look at but cannot carry you far. (ha, hy ken beslis nie hierdie Suid Afrikaanse boertjie nie! Ek is ‘n nimmereinder! My pa se gene kom deesdae sterk na vore al het ek gedink ek aard meer na my ma)
Nicola skryf : ‘Wolf whistles’
Erika : ‘sounds so worth it’
Ek en John is van die eenkant van die eiland na die anderkant. Hy self erken dat hy nog nie op baie van die gedeeltes was wat ons so bespied nie en dat dit ‘n goeie manier is om sommer die plek te leer ken. Maar elke keer as hy koers inskiet tussen die ruigtes en bosse in, dan bid ek net vir krag en genade, want soms ‘verdwyn’ hy net terwyl ek maar voort ploeter tot ek hom weer iewers kry.
Soms kry ek nie my bene opgelig nie, en moet ek letterlik draaie loop om sodoende nie oor die boomstompe en dinge hoef te klim nie. Menigmaal moes ek myself uit ’n web van ‘n spinnekop vrywaar, want ek is tog te bang een loop hier op my en ek weet nie van dit nie. (lekker ou bangbroek maar gelukkig sien niemand my as ek sulke bokspringe gee om als van my af te skud nie) Van die drade is so sterk, dat wanneer dit breek, dit so ’n ‘ping’ geluid maak, amper soos die snaar van ‘n kitaar.
Gelukkig is hier nie dodelike insekte of gediertes soos skerpioene en gifting slange nie, so mens kan eintlik vrylik rondloop sonder om bang te wees. Die slangspesie wat wel hier op die eiland te vinde is, is gelukkig ook nie giftig nie.
Ons is kort-kort by Koromatua om te kyk hoe die werk vorder en hoeveel olie hulle gepars het. Noko is elke keer so vriendelik as hy my sien en voer my net Vara en is tog te bly as ek nog een wil he wat hy dan vir my uithaal. (Ek dink hy wil my net beindruk sodat ek dit tog sal oorweeg om met sy dogter te trou - hahaha) Die man lyk so verwaarloos en staan sy snor stokstyf na vore, om nie eens te praat van sy tande wat soos ‘sterre’ lyk nie. Nie dat dit so blink nie, maar dat dit so ver uitmekaar is! Shame, lyk my die lewe het hom ook maar nie altyd goed behandel nie, soos baie van die eilandbewoners. As dit nie uitbuiting is van werkgewers nie, dan is dit siklone en storms wat skade aan hul eiendom en landerye doen. Die een sikloon wat die meeste skade hier op die eiland aangerig het, was Tomas. Die het in Maart vanjaar hierdeur getrek en miljoene dollars se skade aangerig. Al wat die regering gedoen het, was om vir elkeen ‘n sakkie rys te gee as vergoeding. Baie is ongelukkig hieroor want hulle het nie die finansies om weer hul lewens op te bou nie, en dit nadat die regering soveel hulp beloof het aan die wat skade gely het.
25 Augustus 2010
Vroeg die oggend is ek en John weer die bult uit tot by die Homestead waar Tony weer besig was om dinge reg te maak. Hy het genoem dat dit dalk goed sal wees as ek die eerste aand hier sou slaap terwyl hulle nog in die hawe vasgeanker is want indien daar probleme opduik, kan hy dit nog die volgende dag kom regmaak voordat hulle weer terug vertrek na Suva. Ek was baie bly want ek wou nie meer op die boot slaap nie. Ek wou ’my eie’ plek he.
Ek het sommer dadelik aan die werk gespring en die kombuis begin skoonmaak asook om al die skottelgoed te was. Ek gaan tog immers hier bly en moet dit mooi, netjies en skoon wees. Tony het genoem dat dit goed is as die huis weer vir ‘n slag ‘spring cleaning’ kry. So tussendeur het ek aan my meubels in die stoor in Suid Afrika gedink en gevisualiseer hoe dit in die huis sou lyk, en hoe dit in ‘Vale Pinky’ sou lyk. (spreek dit uit as Wale Pinky)
Vale Pinky is die huisie in die kokosneutplantasie wat eintlik vir die bestuurder gereserveer is. Dis te oulik en kyk uit in die rigting van al die ander werkers se huisies wat hier ‘Bure’ genoem word (spreek dit uit as boere) Dis egter baie verwaarloos en gaan dit baie kos om reg te maak. Dit staan op houtpilare aangesien dit teen ‘n skuinste gelee is, maar ook sodat die reenwater nie die huis kan instroom as dit reen nie. Dit het ‘n kleinerige balkon, een groot vertrek wat die kombis, eet- en sitkamer insluit. In die een hoek is die stort en toilet, en in die ander hoek is die slaapkamer. Groot genoeg vir al my meubels! (dis nou die meubels in Suid Afrika)
Ek het besluit om aandete voor te berei vir Tony en John voordat hulle die volgende dag vertrek. Dalk kan ek met dit wat ek in die koskas het, vir hulle egte boerekos maak wat hulle nie gou sal vergeet nie. Ek het ‘n heel hoender gestop met rys, uie en boontjies in tamatiesous, en dit in die Weber gebraai. Ek het wortelslaai en Mash potatoes gemaak. Sjoe, ek het behoorlik uitgehaal, maar bietjie gesukkel met die Weber se vuurtjie wat net nie wou brand nie. Maar aan die einde van die dag was die kos gereed, en tesame met John se pastagereg van die middag, het ons behoorlik weggele aan al die kos. Nie soos ek wou gehad het nie, maar hier op die eiland gebruik jy maar wat beskikbaar is.
Tony is weg om op die boot te gaan slaap terwyl John die matras op die solder gaan afhaal het om buite op die stoep te slaap. Hier is dit baie veilig en kan mens nog met al jou deure en vensters oopslaap in die nag. Maar komende van Suid Afrika, kan ek nog nie aan daardie idee gewoond raak nie en maak ek als vroegaand al toe. Hier is 6 deure wat op die stoep oopmaak, en wanneer die eienaars hier is, word hulle nooit toegemaak nie omdat dit glo baie veilig is.
Wednesday, September 1, 2010
My eerste dag op die eiland
Die oggend vroeg het ek opgestaan na ons op die boot oornag het. Tony is al vroeg op en aan die gang en is boontoe met die ‘quad bike’. Willy het vuur gemaak iewers in die bos om van die vuilgoed te verbrand. Ek het paar foto’s gaan neem en gewag dat John moet opstaan sodat ons aan die gang kon kom. Ek is immers nou hier en wou met alle mag en geweld begin met my werk.
Ons het die bult begin uitstap na die ’Homestead’ daar bo. Ek het soos ’n stoomenjin geblaas en kort-kort moes ek water drink aangesien ek ook nog sopnat was van die sweet. John het so fiks voorgekom en kon ek hom nie hoor ’stook’ nie. Groot was my verbasing toe ek wel by hom kom en hoor dat hy ook blaas van moegheid. Dit het my sommer weer moed gegee om verder te stap.
Die uitsig van bo was net so ongelooflik mooi en skryf ek op Facebook : ''Al wat ek kan se is WOW!'' Later het Anne-Marie hierop gereageer deur te se : ‘watching the space in anticipation’.
Ek en John is af na die village van Nabavatu waar ons die kinders van Sitima en Ema gekry het. Die oudste dogter van 14 jaar is nogal mooi, maar sy het glo met die vorige bestuurder, weggeloop om saam met hom te gaan bly. Hy was ’n getroude man en is later deur Tony afgedank. Weens sy seksuele aktiwiteite met die kind, het hy in die tronk beland. Sy vrou was glo verslae, maar het toe haar werk hier bedank om hom in Suva waar hy in die tronk is, te gaan ondersteun. Ai, die wel en wee van die mensdom darem!
Ons is na Koromatua wat die plek is waar die werkers die kokosneute bewerk en verwerk. Ek het almal daar ontmoet - Avinash, Tirovi, Para, Misa junior, Ema en Noko (sy doopnaam is Sitima) Almal het vriendelik gegroet en het ek gekyk hoe Para eerstens die kokosneut se beskermde buitelaag afhaal deur dit op ’n skerp voorwerp te kap en so al in die rondte te beweeg totdat die klapperhaar en dop verwyder is om by die ronde neut uit te kom. Daarna het Avinash die kokosneut oopgebreek deur dit met ’n panga te kap terwyl hy dit in sy hand vashou. Hy moet ’n geoefende hand he want een miskap, en sy hand is af.
Dan neem Noko en Misa die oopgebreekte neut en ‘grind’ dit, sodat dit lyk soos die wat ons tuis in pakkies koop. Maar dan word bakke vol van die fyn kokosneutvleis eers geweeg deur Tarovi en aan die bopunt van die warmplaat uitgegooi vanwaar Ema dit oopsprei. Op die plaat is daar reeds paar oopgespreide hope wat sy kort-kort omdolwe en weer oopsprei sodat die hitte eweredig kan versprei. Aan die bopunt van die plaat is dit baie warm aangesien Ema hier die vuur stook vir die oond. Dit moet sowat ‘n halfuur op die warmplaat ‘droog’ vanwaar dit dan deur Tarovi in ’n buis met klein gaatjies gegooi word. Die word dan deur hom gepars met ’n hidroliese handpars wat al die olie na buite forseer. Dit word opgevang in ’n emmertjie en geweeg en word die gewig opgeskryf. Die saamgeparste kokosneutskraapsels word dan ook geweeg en word die gewig ook neergeskryf (dit word na die tyd aan die varke gegee as voer. En glo my, hulle is koelrond van vetgeid)
Indien die neute Vara bevat (sal nou vertel wat dit is) is die olie-inhoud ligter, maar indien dit nie Vara bevat nie, is die gewig van die olie swaarder en is die kwaliteit ook beter en helderder, en meer deursigtig. Elke liter word dan in ‘n 25 liter emmer gegooi. Dit word dan toegemaak en eenkant gehou totdat Tony weer met sy boot na die eiland kom om dit weer na Suva te neem waar dit dan deur hom en sy vrou gebottel en verpak word. Elke dag word sowat 20 tot 30 liter olie verwerk, afhangende hoeveel neute elke Maandag bymekaar gemaak is.
Nou omtrent die Vara. Wanneer ‘n kokosneut te lank op die grond le, begin aan die binnekant van die neut iets te groei wat Vara genoem word. (dis eintlik die saad binne-in die neut) Dis heerlik om te eet en is soms soet afhangende van hoe groot dit is. Indien dit baie groot is, is dit nie so lekker soet nie maar steeds eetbaar. Dit het ’n effense anderse smaak, en is ook sponsagtig in tekstuur en is die buitekant effens olierig.
Om te groei, neem dit van die olie uit die neut. Dit hou aan met groei totdat dit groot is en deur ’n klein ronde opening in die neut druk om dan nuwe blare en eindelik ‘n stam te vorm. Uit die ander 3 gaatjies kom weer wortels tevoorskyn wat dan in die grond vaspen en verder groei.
Ek en John het toe oral op die eiland geloop sodat hy my al die plekke kon wys. Ons is na die uitkykpunt van die ‘Bay of Islands’ vanwaar jy ‘n ongelooflike mooi uitsig het oor die aantal eilande in die baai asook ander eilande in die omgewing wat Mago insluit (spreek dit uit as Mango) wat aan Mel Gibson behoort wat hy so paar jaar gelede vir 15 miljoen USDollars gekoop het.
My bene wou later net nie meer nie, maar het ek bly loop om al die mooi plekke te sien. Ons is op en af, dwars en kruis oor die eiland, weer af na die boot en weer op en weer af. Dit het behoorlik gevoel of ek Tafelberg, of soos ek op my Facebook skryf - Kilomanjaro uitklim.
Die middag laat is ons terug boot toe waar Tony toe reeds in die water geduik het om af te koel teen die bloedige hitte. Ek het gaan le en as verskoning gebruik dat ek ‘n hoofpyn het aangesien hulle ook wou he ek in die see moes spring om af te koel. (min weet hulle dat ek eintlik nie goed kan swem nie en ek liefs grond onder my voete wil voel - hahaha. Ek hoop om hier maar te leer swem aangesien ek nie van dit sal kan wegkom nie)
Ons het die bult begin uitstap na die ’Homestead’ daar bo. Ek het soos ’n stoomenjin geblaas en kort-kort moes ek water drink aangesien ek ook nog sopnat was van die sweet. John het so fiks voorgekom en kon ek hom nie hoor ’stook’ nie. Groot was my verbasing toe ek wel by hom kom en hoor dat hy ook blaas van moegheid. Dit het my sommer weer moed gegee om verder te stap.
Die uitsig van bo was net so ongelooflik mooi en skryf ek op Facebook : ''Al wat ek kan se is WOW!'' Later het Anne-Marie hierop gereageer deur te se : ‘watching the space in anticipation’.
Ek en John is af na die village van Nabavatu waar ons die kinders van Sitima en Ema gekry het. Die oudste dogter van 14 jaar is nogal mooi, maar sy het glo met die vorige bestuurder, weggeloop om saam met hom te gaan bly. Hy was ’n getroude man en is later deur Tony afgedank. Weens sy seksuele aktiwiteite met die kind, het hy in die tronk beland. Sy vrou was glo verslae, maar het toe haar werk hier bedank om hom in Suva waar hy in die tronk is, te gaan ondersteun. Ai, die wel en wee van die mensdom darem!
Ons is na Koromatua wat die plek is waar die werkers die kokosneute bewerk en verwerk. Ek het almal daar ontmoet - Avinash, Tirovi, Para, Misa junior, Ema en Noko (sy doopnaam is Sitima) Almal het vriendelik gegroet en het ek gekyk hoe Para eerstens die kokosneut se beskermde buitelaag afhaal deur dit op ’n skerp voorwerp te kap en so al in die rondte te beweeg totdat die klapperhaar en dop verwyder is om by die ronde neut uit te kom. Daarna het Avinash die kokosneut oopgebreek deur dit met ’n panga te kap terwyl hy dit in sy hand vashou. Hy moet ’n geoefende hand he want een miskap, en sy hand is af.
Dan neem Noko en Misa die oopgebreekte neut en ‘grind’ dit, sodat dit lyk soos die wat ons tuis in pakkies koop. Maar dan word bakke vol van die fyn kokosneutvleis eers geweeg deur Tarovi en aan die bopunt van die warmplaat uitgegooi vanwaar Ema dit oopsprei. Op die plaat is daar reeds paar oopgespreide hope wat sy kort-kort omdolwe en weer oopsprei sodat die hitte eweredig kan versprei. Aan die bopunt van die plaat is dit baie warm aangesien Ema hier die vuur stook vir die oond. Dit moet sowat ‘n halfuur op die warmplaat ‘droog’ vanwaar dit dan deur Tarovi in ’n buis met klein gaatjies gegooi word. Die word dan deur hom gepars met ’n hidroliese handpars wat al die olie na buite forseer. Dit word opgevang in ’n emmertjie en geweeg en word die gewig opgeskryf. Die saamgeparste kokosneutskraapsels word dan ook geweeg en word die gewig ook neergeskryf (dit word na die tyd aan die varke gegee as voer. En glo my, hulle is koelrond van vetgeid)
Indien die neute Vara bevat (sal nou vertel wat dit is) is die olie-inhoud ligter, maar indien dit nie Vara bevat nie, is die gewig van die olie swaarder en is die kwaliteit ook beter en helderder, en meer deursigtig. Elke liter word dan in ‘n 25 liter emmer gegooi. Dit word dan toegemaak en eenkant gehou totdat Tony weer met sy boot na die eiland kom om dit weer na Suva te neem waar dit dan deur hom en sy vrou gebottel en verpak word. Elke dag word sowat 20 tot 30 liter olie verwerk, afhangende hoeveel neute elke Maandag bymekaar gemaak is.
Nou omtrent die Vara. Wanneer ‘n kokosneut te lank op die grond le, begin aan die binnekant van die neut iets te groei wat Vara genoem word. (dis eintlik die saad binne-in die neut) Dis heerlik om te eet en is soms soet afhangende van hoe groot dit is. Indien dit baie groot is, is dit nie so lekker soet nie maar steeds eetbaar. Dit het ’n effense anderse smaak, en is ook sponsagtig in tekstuur en is die buitekant effens olierig.
Om te groei, neem dit van die olie uit die neut. Dit hou aan met groei totdat dit groot is en deur ’n klein ronde opening in die neut druk om dan nuwe blare en eindelik ‘n stam te vorm. Uit die ander 3 gaatjies kom weer wortels tevoorskyn wat dan in die grond vaspen en verder groei.
Ek en John het toe oral op die eiland geloop sodat hy my al die plekke kon wys. Ons is na die uitkykpunt van die ‘Bay of Islands’ vanwaar jy ‘n ongelooflike mooi uitsig het oor die aantal eilande in die baai asook ander eilande in die omgewing wat Mago insluit (spreek dit uit as Mango) wat aan Mel Gibson behoort wat hy so paar jaar gelede vir 15 miljoen USDollars gekoop het.
My bene wou later net nie meer nie, maar het ek bly loop om al die mooi plekke te sien. Ons is op en af, dwars en kruis oor die eiland, weer af na die boot en weer op en weer af. Dit het behoorlik gevoel of ek Tafelberg, of soos ek op my Facebook skryf - Kilomanjaro uitklim.
Die middag laat is ons terug boot toe waar Tony toe reeds in die water geduik het om af te koel teen die bloedige hitte. Ek het gaan le en as verskoning gebruik dat ek ‘n hoofpyn het aangesien hulle ook wou he ek in die see moes spring om af te koel. (min weet hulle dat ek eintlik nie goed kan swem nie en ek liefs grond onder my voete wil voel - hahaha. Ek hoop om hier maar te leer swem aangesien ek nie van dit sal kan wegkom nie)
Subscribe to:
Posts (Atom)