271 trappe of die see?

11/9/2010


Elke Vrydag na werk word Priscilla met die bootjie gaan haal in Mavana waar sy skoolgaan. Dan word sy weer elke Sondagmiddag terug geneem vir die volgende week se skool. Soms wanneer die weer ongunstig is of die see te rof, dan bly sy tuis en mis baie van haar skoolwerk. Nie dat dit ‘n snaaksigheid hier is nie omdat dit ook met ander kinders gebeur van naburige eilande.

Vandag is egter Saterdag en is sy nie gaan haal nie weens die ongure weer van die vorige nag. Ek het gewik en weeg of ek ook moet saam, maar sien nie kans vir die golwe in daardie klein bootjie nie, veral omdat hulle eers in die aand terug sal wees van Mavana. Ek het egter my lysie met benodighede aan Noko gegee om namens my te koop. Ook het ek aan hom ekstra geld gegee sodat hy voorraad vir die winkel kan koop omdat meeste van hul daaglikse gebruiks items klaar is. Ek het heelwat meer bestel en aangesien dit swaar is vir hom en Avinash is om alleen te dra, het ek vir hulle gese om te bel sodra hulle onder in die hawetjie is sodat ons almal kan afkom om te help dra.

Later het ek myself verwens dat ek die versoek gerig het aangesien ek met heelwat voorraad in die hand, die 271 trappe na bo moes trotseer. Dit het my aan my weermag dae laat dink aangesien ons ook swaar goed moes dra wanneer die korporaal ons gedril het. En vandag meer so aangesien ek my hare omtrent poenskop gesny het en ek meer na ‘n bandiet lyk.

Tuis lees ek gou almal se kommentaar op Facebook :

Tania Van Der Merwe : Ai man, is daar nie 'n helikopter nie ;-)

Gary Beauchamp : Shark infested waters maybe...lol Good luck ...look after yourself

Anton Jooste : You'll have to learn to skipper a boat...Then you can decide when it's safe to go.
By the way, an island manager without a boat...About the same as a prison warden without his keys... ;)

Ekke ‎@ Anton - the locals are only allowed to go either on a Friday afternoon after work, or Saturday morning. So if the sea is calm- a big bonus- but if not, just too bad. It is the boss's orders. That is why they face ALL elements because they have no choice. At the moment I am listening to the wind and all I know is I will have to start praying if I want to go with - lol

Tania Van Der Merwe : jy moet lekke naweek hê en veilig ry in daai bootjie môre - dink aan jou

Elmo Erasmus : eerder jy as ek, sterkte... ek sal maar moreoggend net swoeg en sweet by die Virgin Aktive!

Ekke : Ek het vanoggend opgestaan met n blink idee. Ek gaan hulle eerder die geld gee asook my lysie van kruideniersware dan koop hulle dit vir my. Sodra hulle dan uit Mavana vertrek moet hul maar bel. Dan loop ek af onder toe en help hulle dra aan die bokse. Sjoe, ek sien eerder kans vir die 271 trappe na bo as die see. (Dis hoogwater en die wind waai erg en daar is reenwolke so in die verte te bespeur) Goeie idee? Ek dink ook so! Hahaha

Anton Jooste : boer maak 'n plan, well done!!!

Ernest Philipus Viviers : Hoe ver is dit met die boot na Mavana? Doen online shopping op die internet liewer...haha! Klink of die storms maar erg is daar by jou?

Ekke : ‎@ Ernest - dis sowat 20 minute per boot as jy met Avinas alias Jody Shecktor ry. Dan moet dit laagwater wees anders neem dit nog langer omdat daar groot golwe is. Hahaha vir online shopping. Dit sal seker eers 2 maande na bestelling hier aankom. Glo my, hier is net die nodigste te koop. Niks fancy of luuks nie. Een rak in die winkel met bittermin te bied! Suigstokkies is enigste lekkergoed te koop!!! John het darem n slab chocolates gestuur anderdag. (Hy moes my wall gelees het dat my Smarties op is, maar moes hy iemand kry op die lughawe in Suva wat diekant toe gekom het om dit vir my saam te stuur.

Die werkers het gevra dat ek tog asseblief vir hulle op my laptop al die foto’s kan wys, en so tussendeur die Kava wat weer eens deur Para voorberei is, het hulle elke foto aandagtig bekyk en soms bespreek. Selfs van die video items was vir hulle te wonderlik en het Josephine en Priscilla naby my gesit om seker te maak ek mis nie iets nie en wys alles aan hulle. Ag siestog, ook maar uitgehonger vir bietjie ander vermaak. Na die fotosessie het Ema aan my vis aangebied wat in coconut olie gaargemaak is, asook kasawa wat vir my nie lekker is nie en wat soms vir my voel of dit net dwars in my krop bly sit.

Ek skryf weer eens op Facebook die volgende : Had a 'fun' evening out in the village. Showed them photos, video clips and played some music, all on my laptop. Drank Kava with the men and had fried fish with Kasawa for supper.

Ernest Philipus Viviers : Wat is kava en kashawa? Dit klink volksvreemd vir my!

Ekke : Kava is n tradisionele drank wat soos modderwater lyk en proe. Kasawa is n knol wat hulle eet maar wat na my mening so droog is dat jy amper daaraan verstik. Ek sal die moontlikhede moet ondersoek om 'iets' daarvan te maak.

Anna-Marie Daubney : Haha, ek rapporteer jou Fijian experience Dinsdag weer en dit gaan oor Kava en Kasawa, lollipop / seepetende muise, Skapie en eilandhopping / shopping. Wat mis ek?

Muise

10/9/2010


Op Facebook skryf ek die volgende : ‘These mice have a sweet tooth as well. They stole my lollypops but left one! But I managed to catch one little bastard last night!

Die vorige nagte het die muise my so uit die slaap gehou met hul lawaaiery en ook van my badseep opgevreet. So ek was heel in my skik om een te kon vang. Die kommentaar op Facebook het my laat lag :

Frances Harber : Sjoe, you are brave! I would have handed him the last lollypop and run away shrieking!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! xxxx

Elrina Pretorius : So n stoute muis!!! Het julle muskiete ook wat pla?

Ernest Viviers : Jy hom dood gemaak?

Elrina Pretorius : trap op sy kop dan is hy dood! .... braai hom en sit dit voor vir aandete vir daai eilandbewoners .... se dis ingevoerde vleis vanaf SA!! Hulle is kapawel en eet ALS op ..... hahaha , ek gaan my in stukkies lag !!

Isabelle Lefevre : Ha, ha, ha .....They are not that bad, they left you one ! They could have taken them all !!! That reminds me of our Christmas Holiday in Durban !!! Bloody rats......

Lizbè de Bruyn : Klink my jy het lekker fun, soos gewoonlik. Ek sien al hoe giggel jy oor die petalje!!

Anton Jooste : Neem aan dit beteken jy't nou 2 pets: n skaap en n muis? ;)

Ekke : Nee, net die skapie. Ek is nie een vir muise nie. Die goed gee my die krieps! Hulle maak my in die nagte wakker met hul gespelery, en as ek nie keer nie, is die goed in my kamer ook. Soos die akkedis wat onder my kopkussing slaap! Glo my, ek het al hoog gespring - lol

Erika Horn : What an interesting life.

Later die aand skryf ek op my Facebook muur : Please pray for me! Tomorrow morning I have to go to Mavana once again to buy food supplies for the shop. Oh God, help me, for the sea is so rough due to the winds of the past 8 days and the ongoing rains.
Ja, dit reen nou al 8 dae aaneen en sal dit nog vir ‘n paar dae so aanhou aangesien dit algemeen is hier in Fiji en die aanbreek van die sikloonseisoen aantoon.

　

Kat & Muis

8/9/2010


Vanoggend sit ek en kyk hoe ‘Pussy’ met iets in die gras speel terwyl ek my oggendtee hier aan huis van Ema geniet. Niemand anders dink dis snaaks nie en maak net elke keer aanmerkings as ek lag van pure plesier. Vir hulle is dit ongehoord dat iemand soveel aandag aan engie dier kan skenk en vind dit vreemd dat ek elke dag die kat en die hond streel en met hulle speel voordat ek my tee drink. Para is gewoonlik die een wat aanmerkings maak aangesien hy altyd die een is wat die kat teen die kop klap dat sy daar trek. Vele maal het ek so jammer gevoel vir die kat wat so hardhandig behandel word aangesien sy die fynste ou stemmetjie het wat ek nog aan ’n kat gehoor het. Ja, wat sal ek net nie wou gee my lieflingkatte by my te kon  nie.

Toe almal weg is na hul onderkeie werk, het ek nader gestap om te kyk waarmee die kat speel. Sy het ‘n veldmuis gevang om mee te speel en het hom elke keer bespring as hy wou weghardloop, of sommer net in die lug gegooi vir die plesier. Dit was te kostelik om na die spelery te staan en kyk maar ongelukkig moes ek aangaan met my werk.

Ja, die lewe

7/9/2010


Ek het probeer om die lammetjie by die ander skape in die kraal te sit en op die muur geklim om na die petalje te kyk. Almal het net aan haar kom ruik en verder gestap, terwyl sy onophoudend bler. Selfs die ander skaapmoeders het nie eens aandag gegee aan die ou dingetjie nie. In my hart het ek haar innig jammer gekry en het daar soveel gedagtes deur my kop begin maal. Ek het op die kraalmuur gestaan en kyk na die hele ‘verhaal‘ wat voor my afspeel, en aan my eie lewe gedink wat soms  dieselfde lyk. Soms roep ek ook uit na hulp terwyl my Hemelse Vader van bo kyk, heel bewus van wat om my aangaan, maar in Sy hart ook ’n deurnis het wanneer Hy so na my kyk. Mense om my sien my nood raak, maar almal staan net en kyk sonder om my te help en om my toestand te verlig. Trane het in my oe opgewel en het ek my Hemelse Vader se stem diep in my hart hoor spreek. Maar soos die Bybel ook se: Die Vader ken sy kudde, en sy kudde ken Sy stem, net soos hierdie skapie ook my stem leer ken het en my as haar ma aangeneem het. (Johannes 10:3-5)

Misa het later die oggend ‘n ander skaap gevang wie se lammetjie ook deur die varke opgevreet is en haar na die village gebring sodat die ou dingetjie kon drink. Dit sal ons maar elke dag moet doen aangesien die skapie lam is in beide agterbeentjies en haar met moeite met die voorbeentjies vorentoe trek. Indien sy genoeg melk kry, sal sy sterker word en sal die beentjies ook reg kan funksioneer.

Vadersdag in Fiji

5/9/2010


Wat ‘n gedoente om vir die ou skapie melk te gee. Ek het geen tietiebottel nie en weet ook nie hoe om vir haar melk in te kry nie, behalwe om ‘n plastieksak te neem en in die een hoek van die sak ‘n gaatjie te maak sodat die melk daaruit kan loop en sy aan die punt kan suig. Dit het nie helemal so lekker gewerk nie, maar het sy darem melk kon  wat ek vir haar aangemaak het.

Vandag is egter Vadersdag hier in Fiji. Dit word op verskillende tye gehou afhangende van waar jy woon. Die naweek is dit die eilande van die Lau groep se beurt, maar komende naweek sal dit op die hoofeiland gevier word. Avinash nooi my egter weer om middagete by sy ouers te gaan geniet en stem ek heelhartig in, afgesien van die feit dat ek weet dat ek nie altyd weet wat ek eet en hoe higienies dit voorberei is nie.

Daar is twee maniere om van Nabavatu na Adavaci (spreek dit uit as Andavathi) te gaan. Een, om die boot te neem en dan regs-om die eiland te vaar (gewoonlik as dit hoogwater is), of, om links deur die vlakwater na die oorkant te loop wanneer dit laagwater is. Die gety is egter besig om in te kom, en het Avinash die Kayak gekry sodat ek daarop kan sit en hy dit deur die water trek na die oorkant. Hy is altyd daarop gesteld dat ek nie sal nat word nie, of dat ek enige ongerief sal verduur nie.

Aan huis van sy ouers het ek weer eens my plek op die vloer ingeneem om te sit. Dadelik is ek tee aangebied en het Avinash se ma ook aan my ‘n tradisionele koekie gebring om te eet wat vir my meer na my ma se plaatkoekies geproe het. Daarby ook kerrievis. Die vis word egter met grate en ander ‘afval’ gekook en word die vleis van die bene en grate afgesuig. Jojo verduidelik dat die vis in die modderwaters voorkom en met ’n skerp voorwerp gesteek word wanneer hulle dit vang. Sy ma het intussen roti gebring om te eet asook die allerkleinste, en stroopsoet piesankies.

Ons gesels maar oor ditjies en datjies, net om ‘n gesprek te kan voer. Hulle kennis van dit wat buite die grense van hierdie eiland aangaan, is maar uitsters min en kan ek daarom dus nie ‘n opbouende gesprek voer met enige een van hulle nie. Ook moet ek stadig en verduidelikend praat sodat die boodskap reg oorgedra word en daar geen misverstande sal wees nie. Avinash se ouma is vir my te dierbaar en het sy aan my vertel dat sy by haar ouer seun, wat in Michigan in Amerika woon, vir sowat 15 jaar gebly het. Sy het nie van die koue winters gehou nie en het besluit om eerder terug te kom na Fiji.

Net voor ete het ek gevra of ek nie ‘n ent kan gaan stap op die strand nie. Avinash het saam met my geloop tot waar ons nie meer verder kon gaan nie. Daar het ek in ‘n baie groot boom wat op die strand oorleun, gaan sit en so deur die blare na die mooie natuurskoon gekyk terwyl Avinash iewers rondgestap het. Die water was ongelooflik mooi en het elke paar meter ‘n ander kleur na vore gebring.

Terug aan huis van die Khumar’s, het ek dadelik gaan aansit om my middagete te geniet. Meeste van die kosbakke is weer eens voor my neergesit terwyl hulle elkeen ‘n klein bakkie met kos voor hulle het. Maar soos gewoonlik eet ek nie veel nie en is op vandag se spyskaart: Gebraaide vis met ’n deeglagie om, viskoppe in ’n kerriesous, dalo (‘n knolplant) roti en ‘n heerlike tamatie en uiesalsa.

Daar is ook die keer vir my ‘n kospakkie ingesit wat ek moes huistoe neem.

Dit was hoogwater en het Masi, die broer van Avinash, ons met sy bootjie na Nabavatu gebring.

Ag, my Skapie

4 Sep.


Vanoggend vroeg is ons weer na Mavana. Noko is egter die stuurman en is hy meer bewus van die golwe om dit teen ‘n skuinste te tref, as Avinash wat sommer net jaag om by die eindpunt te kom. Maar die see is ook vanoggend heelwat stiller en was dit ‘n plesier om te kon ry met Noko se klein bootjie. Ons moes egter sowat 500 meter van die wal af anker gooi en kant toe loop aangesien dit laagwater was en ons nie nader kon vaar nie.

Aan huis van Ema se broer gesels ons tog te lekker en wou hy alles en nog wat uitvind oor my en waarom ek na Fiji gekom het. Ek is so paar van die plekke hier in Mavana gewys en het ons ook verby Afrikaner blommetjies geloop. Ek het gevra wat hulle die blommetjie noem aangesien ons dieselfde in Suid Afrika het. Ema se broer het ‘n oomblik gehuiwer en toe gese : ‘Monkey fish!’

Op my Facebook skryf ek dat ek wonder wat ons aartvaders daarvan sal sê?

Later het ek in die plaaslike winkeltjie ‘n paar goedjies aangekoop om terug te vat na Nabavatu, onder andere ‘n paar stokou KitKat’s wat ek wel hier kon vind. Ek was so bly oor dit en het ten duurste hul hele voorraad opgekoop. Oppad terug in die bootjie het ek aan die ander elkeen ‘n Kitkat gegee om te eet, maar Para het nie van die soet gedoente gehou nie en dit vir iemand anders gegee om te eet.

Terug in Nabavatu se hawetjie het ons heelwat gehad om van daar na die village te dra, en soos gewoonlik het Avinash die meeste maar ook die swaarste bokse lag-lag met die 271 trappe na bo gedra. Waar hy die krag vir so iets kry, is vir my steeds duister aangesien hy skraal gebou is en nie lyk of hy so sterk kan wees nie. 

Ema het intussen koffie voorberei, maar het dit na flou skottelgoedwater geproe aangesien hulle hul koffie uiters flou drink en die water so te sê net verkleur. Omdat hulle almal armoedig is en nie duur items kan beskostig nie, is dit einlik maar net die idee wat tel, of om te sê: ek het koffie gedrink, al het dit na flou water geproe en gelyk.

So word hul aanmaakkoeldrank ook gedrink. Die idee is om die water net te verkleur en dan verder te versoet met suiker.

Die aand het ek gou die kommentaar gelees oor die Afrikaner blommetjie. 

My niggie Helena Gouws skryf : ‘nou help hul reg en kak hul bietjie uit. Jy’s mos nie skaam vir erfenis nie!

Skapie huil egter die hele nag want die wind waai vreeslik buite en is dit koel. Om nie weer ‘n slapelose nag te moet trotseer nie, het ek ‘n kartondoos geneem en die skapie binne-in geplaas en langs my bed neergesit om te slaap. Maar ek het ook nie veel slaap kon inky nie want ek moes my hand in die kartondoos hou sodat die Skapie my kon ruik en sodoende rustiger wees. Elke keer as ek omdraai en my hand uit die kartondoos neem, dan blêr die ou dingetjie met haar fyn ou stemmetjie en moet ek maar weer my hand op haar plaas sodat sy rustig kan wees.

Ek het aan ‘n naam gedink om aan haar te gee, maar omdat niemand hier Afrikaans verstaan nie, het ek gedink dis ‘n gulde geleentheid om haar sommer Skapie te noem. Vir hulle is dit ‘n nuwe soort naam en sukkel daarom dus met die uitspraak en noem haar Skoppie.

　

"It's OK, no problem, Boss!"

3/9

Ek is weer vroeg af ondertoe om die dag se pligte aan elkeen te verduidelik. Ons moet egter vandag skape vang wat in die kraal gehou moet word sodat ons hulle medisyne kan gee. Maar wat ‘n gedoente! Sewe uur het ons begin maar teen 12 uur die middag het ons moed opgegee. Ons het almal so gelag vir die hele petalje want om skaap te vang is nie so maklik nie! Elkeen het sy posisie gehad en stadig vorentoe beweeg om die skape in ‘n hoek te kry waar die hek na die kraal is. Maar een ram het die allerhoogste bokspringe gegee en 3 ander ooie het hom gevolg. Avinash het agterna gehardloop om hulle te probeer keer aan die anderkant, maar heelaas het hy ook tou opgegooi aangesien die terrein vol skerp rotse is wat sy voete kan sny. Een ooi het egter deur die village se heining gebreek en ‘n ander koers ingeslaan as die res. Die werkers het besluit om haar agterna te sit en is sy die koppie in waar sy vasgeval het in ‘n gat.


Die werkers het geskree dat ek die medisynetang moet bring sodat ons die ooi ten minste kan dokter aangesien dit makliker sal wees met haar in die gat. Maar ek was in die kantoortjie besig om die medisynetang te probeer regmaak aangesien dit nie wou werk nie. Almal het hul pligte gelos en kom hand bysit, al is dit net nodig vir Avinash om daar te wees omdat hy die enigste een is wat iets kan regmaak of weer in ‘n werkende toestand kan kry.

Hier op ons plantasie is almal meer as gewillig om hand by te sit, maar dis eintlik eerder om te staan en kyk en ‘n ruskansie te neem asook om nie meer werk te verrig as die ander werkers nie. Ek het egter besluit om eerder die baas te laat weet om ‘n nuwe een te stuur, maar hy was nie baie ingenome met die idee nie en het gese ek moet dit in diesel vir ‘n dag of twee laat le. Maar glo my, dit het ook nie gehelp nie.


Ons was poegaai van al die gehardloop agter al die skape aan en het ons geskater van die lag. Noko en Para is heel skrikkerig vir diere en kom eintlik nie naby hulle as dit nie noodsaaklik is nie, en sodoende kom menige van die diere weg wanneer hulle gevang moet word. Ek het besluit dat ons maar etenstyd moet neem en na die tyd iets anders doen en nie so die dag so verkwis om agter die orige 4 skape aan te hardloop nie.


Vandag is ook betaaldag en nadat ek die salarisse uitbetaal het, kon ek sien dat die mense nie gelukkig was met dit wat hulle vir die week ontvang het nie. Niemand is veronderstel om te weet wat die ander persoon verdien nie, maar almal drom altyd in die winkeltjie saam om te sien wat die ander een verdien en of ek nie dalk iemand meer betaal as wat nodig is nie. Dan praat hul oor die week se verdienstes en gee geld aan Noko of Ema vir die kos wat Ema elke keer vir almal moet maak. Maar ek kon op hul gesigte sien iets is verkeerd, maar niemand wou my se of dit wel die geval was aldan nie. Al wat Noko se is : “It’s OK, no problem, Boss!”

Ema het egter vir my ‘n wonderlike kompliment gegee wat my so goed laat voel het. Terwyl sy weer eens vir my tee skink om te drink, se sy : “Tjaat, when you come Fiji, you fat. Now you small. Ek was egter baie bly want ek het nie gedink dit is so sigbaar nie, alhoewel my klere al hoe losser begin sit aan my lyf. Voordat ek Suid Afrika verlaat het, was ek vinnig oppad om ‘n 34 grootte broek te moes dra en het ek maar gesukkel om die ekstra gewiggies af te skud. En nou is ek egter besig om vinnig maerder te word en sit my 32 grootte broeke ook nou heelwat losser.


Terwyl ons sit en gesels, kom Torovi van onderaf geloop met ‘n lammetjie van ‘n dag of twee oud. Volgens hom het die ooi geboorte gegee aan ‘n tweeling, maar is die ander lammetjie deur die varke in die nag gedeeltelik opgevreet en het die ma die enetjie in die bos agtergelaat. Sy het self ‘n paar wonde opgedoen in die proses om die varke weg te hou van haar lammetjies. Ek het besluit om die skapie huistoe te bring en hier te hou.

Die ma is later gevang maar wou nie he dat die skapie aan haar drink nie aangesien sy besig was om dood te gaan. Miljuisende klein wurmpies het op haar vel onder haar wol rond gekrioel en was die stank ondraagbaar. Vliee het van oral gekom en op al die stukkende wonde kom sit wat onder haar wol na vore gekom het terwyl ek die wol met ‘n stok van haar afskraap. Sjoe, watse lyding moes die skaap net nie deurmaak nie! Sy is ‘n paar minute later dood en het die werkers haar iewers gesleep om verbrand te word.

Winkels & Tee op Vanuabalavu (02/10/2010)

Ek het pas vir my koffie gemaak en hier buite op die stoep kom sit, toe my selfoon lui. ‘Hallo, hoe gaan dit?’ se die stem aan die anderkant. Dit het ‘n rukkie geneem voor ek besef het dat dit my vriend Ernst is wat my uit Suid Afrika bel. Ons het land en sand gesels en kon ek nie genoeg praat nie. Shame, hy bel my en ek praat sy ore behoorlik van sy kop af, maar ek kon nie anders nie. Dit was net so lekker om sy stem te hoor en dan ook om weer Afrikaans te hoor. Het lanklaas Afrikaans kon praat, al doen ek dit met Skapie, die hanslam. Sy verstaan tog nie, al laat dit my effe beter voel om tog net met iets of iemand te kan Afrikaans praat.

Die ‘Sometime Shop’ hier in die village waar ek woon, is onder my bestuur en moet ek maar sorg dat alles in orde is en dat die boeke balanseer. Dis egter nie so maklik nie, want alles word hier met die hand opgeskryf aangesien daar nie ‘n rekenaar is wat ek kan gebruik vir die doel nie. Ook het ek nou al geleer om nie vies te raak vir die werkers wat een ding per slag koop en betaal nie. Hoekom hulle nie alles op een slag van die rak afhaal en op my toonbank sit sodat ek dit eenmalig kan bereken en hul betaling ontvang nie, sal net hulle weet. Iets sal van die rak geneem word en op my toonbank gesit word sodat ek dit kan opskryf en hul betaling ontvang. Sodra ek die kleingeld uitbetaal het, sal hulle die volgende artikel van die rak neem en dit op my toonbank sit. So kan een persoon soms tot 8 items neem en betaal, neem en betaal, tot groot frustrasie vir my. Maar dis hoe dit hier in Fiji gedoen word en ek moet maar daarby hou.

Maar vandag het ek die winkeltjie herrangskik en die verskillende items uitgesorteer en soort by soort gesit. Die plekkie het sommer ’n gedaanteverwisseling ondergaan met die bietjie veranderings wat ek aangebring het. Daar is nie veel items in die winkel nie en word slegs die uiters noodsaaklike items hier aangehou soos koekmeel, bakpoeier, gis, ontbyt koekies, margarien (dit word in ‘n emmer water gehou om die miere weg te hou) suiker, sout, rys, poeiermelk, corned beef, blikkies tuna, 2 minute noodles, badseep, waspoeier, tandepasta en toiletpapier. Nie veel nie, maar wat hulle daagliks eet en gebruik. Dan word daar ook diesel (vir die trekker), lampolie (vir hul lanterns), en pre-mix hier aangehou vir elke dag se gebruik. Elke keer as iemand diesel of pre-mix wil he, word ‘n lang pyp in die drom gesit. Aan die anderkant van die pyp word dit dan gesuig sodat dit kan uitloop in ‘n ander houer. Maar verskeie kere het hulle al ‘n mondvol diesel of pre-mix in die mond gekry. Ek het dit ook al probeer oortap in ‘n ander houer vir my gebruik en ook verskeie kere ‘n mond vol pre-mix moes proe en uitspoeg.

Maar vandag was ook die dag vir Ema om die huis waarin ek bly, te kom skoonmaak. Sy is veronderstel om dit elke tweede week te doen. Later het ek en sy oor verskillende kossoorte gesels en het sy my ook vertel dat haar broer, Seru, ‘n sjef is by een van die hotelle hier in Suva. Volgens haar raas hy elke keer met haar omdat sy nie eens behoorlik kos kan maak nie en net die gewone resepte uitprobeer elke keer. Maar soos sy se, sy het nie ‘n oond of ‘n yskas nie. Als word hier in die ‘Lovo’ gebak en is daar geen temperatuurmeter nie omdat dit net ‘n gat in die grond is wat vol warm kole gegooi is en dan met blare, klippe en grond bedek word. Produkte is ook nie hier op die eiland vrylik beskikbaar nie, so hoe moet sy haarself kan uitleef in iets waarvan sy nie eens produkte van het nie. Ek het my resepteboek gaan haal wat ek van die huis saamgebring het. Alles oor tradisionele kosse in Suid Afrika. Sy het na elke foto in die boek gekyk en elke keer net gese: “You should teach me how’s to makes” met ‘n mond wat water na al die heerlike disse in die boek. Maar baie van die kositems was nie aan haar bekend nie en het ek besef dat dit nie eens sal help om te verduidelik nie, want al wat sy elke keer dan aan my se is : “What that? You can eat?…. Oo, nice! In South Africa many nice foods, hey? Fiji only little. We only eat things likes Taro (’n knol of wortel van ‘n plant), Cassava (wat my nou gladnie aanstaan nie en so droog is dat dit jou laat verstik) en Rourou (lyk soos die blare van ons Olifantoor-plant).” Ek het haar regtig jammer gekry en gese ek sal haar so paar resepte leer wat sy kan maak vir die ander in die village.

Later die middag nadat almal klaar gewerk het, is ek na die village waar ek soos gewoonlik, tee gaan drink aan huis van Ema en Noko. Elke dag word daar by die bakkie tee (hulle drink baie flou koffie of tee uit ‘n bakkie) ook ’n bakkie rys bedien wat jy dan moet meng en so drink-eet. Ek se maar elke keer nee dankie vir wat hulle ‘Rystee’ noem, aangesien ek nie myself kan indink dat dit lekker kan wees nie, - soet swart tee met rys daarin. Juk! Indien rys nie beskikbaar is nie, breek hulle die ontbytkoekies in stukkies en word dit ook in die tee geweek tot sag en so geeet. Maar glo my, die allervreeslikste geluide kom gewoonlik van so ’n geeet en gedrinkery! In die begin het ek tot in my kleintoontjie daarvoor gegril, maar vir hulle is dit allerdaags en ook nie snaaks om ’n wind op te breek so tussendeur die etery nie. Hoe se my vriendin Leona altyd : “Beslis nie eende van ons dam nie!” Ek het ook nou al geleer om nie te kyk wanneer sy die tee skink nie. Die water lyk meeste van die kere so melkerig (meer na skottelgoedwater as jy my vra) en weet ek nie of die ketel skoon water bevat aldan nie. Baie kere is daar ook al haartjies en ander goeters in my tee gekry wat ek maar ‘n blinde oog gooi en verder drink in die hope dat ek dit ook sal oorleef. Vanoggend het sy ook weer iemand se onklaargedrinkte tee by my tee gegooi sodat dit nie mors nie! Sjoe, beslis nie eende van ons dam nie!!! Hulle besit net 2 bekers waaruit sy elke keer my tee bedien. Dit lyk sommer vuil en is oral getjip. Maar soos ek nou al besef het, ek het tot hiertoe oorleef en hopelik al ’n goeie weerstand teen al die kieme en dinge opgebou. Higiene is beslis nie hoog op hul agende nie.

Ek het lank by hulle gesit en gesels en het Ema ‘n boodskap deurgebel na die radiostasie sodat hulle tog musiek kan speel vir die “nuwe bestuurder van die plantasie.” Elke middag word daar versoeke deurgebel wat oor die radio uitgesaai word en kan jy ook ‘n versoek rig ‘n sekere musieksnit te hoor. Vandag speel hulle my versoek van die lied ‘Lomaloma’ (google dit en luister daarna) met haar elle lange boodskap in Fijiaans. Wel, nou het almal op die eiland gehoor hier is ‘n nuwe bestuurder en dat hy (ek) baie ‘nice’ is. Sover ek kon verstaan in gesprekke met hulle daarna, is daar baie mense wat nou hier op die plantasie wil kom werk. So die keuringsproses sal maar sy gang gaan aangesien ons heelwat mense hier nodig het.